Леанід Дайнека - След ваўкалака

— Грышка зноў беглага закупа злавіў!

— Ужо другога!

— Атрымае за кожнага па шэсць грыўняў і каня купіць.

Шчаслівы Грышка, моцна ўхапіўшы Люта за руку, крычаў:

— Дзе цівун баярына Ануфрыя?! Вяжыце баярскага закупа!

Гэты нікчэмны непрыкметны чалавечак быў калісьці ганчаром. Але абрыдла ўсё жыццё круціць ганчарнае кола, і ён зрабіўся пераёмнікам. Калі халоп уцякаў ад свайго гаспадара, той на торжышчы аб'яўляў пра ўцёкі, і кожны, хто, пачуўшы такі заклік, даваў халопу хлеб, хаваў халопа або паказваў яму дарогу, па якой можна было выслізнуць ад пагоні, плаціў гаспадару віру ў шэсць грыўняў, як за мёртвага раба. Той жа, хто дапамагаў злавіць, пераняць уцекача, атрымліваў ад гаспадара ўзнагароду. У Кіеве было нямала пераёмнікаў, якіх сытна карміла такое рамяство.

Убачыўшы, як пабляднеў, разгубіўся Лют, Белавалод рынуўся яму на дапамогу. Ён схапіў рыжанькага Грышку за каршэнь, злосна прашаптаў:

— Зюкні хоць слова, заб'ю.

Ды гэтая пагроза не збянтэжыла пераёмніка. Не такое ён бачыў і чуў у сваім жыцці, брудным і слізкім, як восеньская дарога. Не адпускаючы Люта, Грышка заверашчаў:

— Забіваюць! Ратуйце, кіяне!

Белавалод стукнуў яго кулаком у падбароддзе, спрабаваў разам з Лютам прабіцца праз людскую сцяну. Але аплялі плечы, учапіліся ў крысо кашулі. Тады Лют, да якога нарэшце вярнуліся рухавасць і адвага, сказаў маладому паганцу:

— Бяжы да ваяводы Белакраса. Кліч нашых на дапамогу.

Той каўзануў, як вуж, між людзей, панёс да паганцаў злую навіну. Чалавек сто прыбегла разам з ім на торжышча. Хто з кіем, хто з каменем, хто з голым кулаком. Жалезную зброю ваявода забараніў браць.

— Дык гэта пяруннікі, нехрысці! — закрычаў натоўп. — Ах, гады паласатыя!

I пачалося касталомішча. Паміж кіян таксама нямала было такіх, хто маліўся і Перуну, і Хрысту, хто адным вокам глядзеў на Сафію, другім, на ўсялякі выпадак, на пустыя замшэлыя курганы, што засталіся пасля ідалаў, але зараз біліся за сваіх, за горад, супраць чужых, супраць балота. Толькі і чулася «гых» ды «вой-вой». Неўзабаве Грышка з крывавай юхай у носе папоўз па зямлі. Але Белавалоду таксама не пашанцавала. Падольскі бондар Ярамір, здаравенны чорнавалосы дзяцюк, выплюнуўшы выбітыя зубы, стукнуў яго дубовай цяжкой калатушкай па галаве. Зямля вывернулася з-пад ног. Нібы стаяў Белавалод на вялізнай мядзведжай шкуры і раптам шкуру гэтую моцным рэзкім рыўком выхапілі ўбок.

У гэты самы час Кацера, Ядрэйка і Гнеўны, ён жа Яфрэм, з варламавай сядзібы ішлі на торжыіпча. Кожны думаў пра сваё. Кацера хвалявалася за Рамана, які разам з вялікім князем Усяславам памчаўся пагоняю за полаўцамі. Яфрэм прыкідваў, як дагадзіць, яшчэ больш спадабацца маладой баярышні, каб праз яе, праз ейнага Рамана трапіць на вочы князю Усяславу і атрымаць такім чынам хоць кавалачак нейкай улады, бо без улады траціла сэнс жыццё. Рыбалоў пакутліва думаў, як паводзіць сябе з Гнеўным, з Яфрэмам. Але мяккае вясёлае сэрца было ў Ядрэйкі, і ён, адкінуўшы згрызоты, усміхнуўся, сказаў:

— Раскажу я вам, баяры вы мае дарагія, як я з лысінай сваёй ваяваў. Хочаце? Дык слухайце. Восенню, як халадэча прыцісне, дрэва ў лесе скідвае з сябе ліст, лысее, адным словам. Як стукнула мне ўсяго дваццаць сонцаваротаў, і я такім дрэвам зрабіўся — волас пачаў аблятаць. I невядома ад чаго — ці з вялікага розуму, ці з малой дурноты. Хаджу, як той лугавы адуванчык. А я ж чалавек жывакроўны, у мяне ўжо і жонка была. I вось я бачу, як гэта самая жонка моріпчыцца пачынае, не падабаецца ёй, што я з голай галавою. «Э, — думаю, — абдымай паветра, жанчына». I пайшоў да іудзея. Жыў у Менску іудзей Самуіл, разумны, як дзесяць маіх галоў. Расказаў я пра сваю бяду, і даў ён мне нейкую дужа смярдзючую зямліцу, пясок нейкі. «Маж, — вучыць, — галаву кожны дзень». Што ў той зямліцы было, не скажу, баяры вы мае дарагія, але што адвар са шкарлупіння зялёнага грэцкага арэха быў, ведаю — Самуіл сказаў. 3 канца лета аж да самай зімы мазаў, да Піліпаўкі. I вось чую — растуць!

— Растуць? — са смяшынкамі ў голасе запытала Кацера, глянуўшы на лысую Ядрэйкаву галаву.

— Растуць, баяры вы мае дарагія. Аж трашчаць. Пішчом лезуць. Адзін волас другога абганяе. I што дзіўнае — і чорныя, і рудыя лезуць. Чую нават, як яны шавеляцца.

Рыбалоў, захоплены сваім апавяданнем, спыніўся. Вочы ярка гарэлі. Прыпыніліся і Кацера з Яфрэмам.

— I што далей? — не вытрымала Кацера.

— Адалей тое, — зморшчыўся, быццам кінуў на зуб кіслюку журавіну, Ядрэйка, — што расці яны раслі, буялі, але толькі не на галаве. I на руках раслі, і на нагах, і на спіне, і на жываце завіваліся, і дзе толькі іх не было, але толькі не на лысіне. Пабег я да Самуіла, крычаць пачаў, кулакамі махаць, а ён кажа: «Ядрэйка, Ядрэйка, што я магу зрабіць? У цябе дужа хітрыя валасы».