Аляксей Карпюк - Вершалінскі рай

— Мо і праўду ты кажаш...

Мама аж разгубілася і на тую залвіцу, якую калісьці лічыла занішто, нават на вы ніколі не назвала, цяпер паўзіралася з пашанай.

Жанчыны загаварылі пра дзяцей.

Сахарышынага Ёзіка і Кірылішынага Валодзьку якраз трымалі ў турме. Бабы пачалі Хімцы зайздросціць, што яна ў лепшым становішчы, бо хто ведае, мо Яшка яе ў Саветах ужо і ў камісарах ходзіць, і волю людскую мае, а іхнія хлопцы — гніюць на цэментавых падлогах ваўкавыскай турмы. А калі нават і вернуцца, то што іх у гэтым Страшаве добрага чакае? У турме яны, кажуць, не марнуюць час, адны адных нечаму вучаць хоць...

— На тыдзень па два разы хаджу ў пракляты Ваўкавыск! — паскардзілася Кірыліха.— Ногі да каленяў стаптала, толькі да сына не дапускаюць. Камендант турмы кажа:

«Не дуры, бабо, нам галавы, ён шчэ пад следствам ўсё, і ні з кім бачыцца яму не дазволено!.. Не трэба было дазваляць, каб выступаў супроць уласці!..»

Так ні разу і не паказалі, ні пісьма не перадалі!.. Ці хоць ведае мой Валодзька, што гэтак для яго стараюсо?..

— А маго Ёзіка, кажуць, надто білі! — заплакала Сахарыха.— Паб'юць, паб'юць, а тады шчэ й вады ў нос наліваюць!.. Пальцы прышчымляюць у дзвярах!.. Здаецца, каб можно было, увесь гэты збытак на сябе ўзяла б, хай бы яму палегчало б — кожную жылачку яму з сябе выпарала б!.. Толькі што ты, цёмная баба, можаш! Ноччу не магу спаці, хоць ты што хочаш!.. I ў рот нічого не лезе!.. Калі ўсе палягуць, стану на калені перад іконай мацеры божай і малюсо, малюсо, малюсо ды плачу...

Хімка ўздыхнула:

— Доля мацярынская — не дай бог! Недарма моляцца дзве Марыі!.. У нас пра мацярок вельмі добро гаварыў прапаведнік з Ліды,— сабралася яна расказваць зноў.— У нейкім там царстве пасадзілі ў цямніцу хлапца. Маці пайшла таксама па начальству, а самы галоўны ёй і кажа:

«Не хадзі, не дуры нам галавы, бо ніц не дапаможа! Выйшаў царскі ўказ, заўтра ў дванаццаць гадзін ударыць вялікі звон і сына тваго на пляцу смерцю пакараюць!»

Маці гэтаксама, як вы, плакала, убіваласа, ноччу галавы да падушкі не прытуліла, а раніцой падумала так — уратаваць зусім яго не магу, але хоць пару хвілінак сыну дарую. Узабралася бедная на званіцу, прытаілася ды чакае. Калі кат занёс сякеру над галавой асуджанага і званар ужэ тузануў за вяроўку, каб падаць знак, яна падставіла рукі пад звон. Язык жалезны ўдарыў у мяккое, і звон той, вядомо, не прагучаў. Так маці і трымала рукі, покуль іх не адбіло!..

— Дзіво што рукі падставіла пад тое жалезо! — скрозь слёзы загаварыла цётка Сахарыха.— Тваё дзіця задаволено, яму добро, то і ўсе мацерыны радасці, ўсё шчасце!

Бабы ўсхліпнулі пачырванелымі насамі, пачалі выцірацца ражкамі хусцінак.

Для мяне і брата цётка Хімка была за няньку. Адчуваючы, у якой яна цяпер пашане, я цётку сваю слухаў, напаўняўся гонарам і быў з Хімкай сэрцам. Толькі хлапечае самалюбства мне не дазволіла выказаць сваю любоў Хімцы ўголас — мне ішоў ужо адзінаццаты год. Затое нецярплівы і маладзейшы на тры гады мой брат дачакаўся, калі цётка змоўкне, вырваў сваю галаву з маміных рук і спытаў:

— Цёцю, а вы, праўда, больш у Грыбоўшчыну не вернецеса?

— Пайду, Валодзечка, пайду, дзетка! — паспачувала яму Хімка і прыгарнула пляменніка.

— А-ай, не трэ-эбо больш, я з вамі зноў спаць буду! — узмаліўся ён.

— Дурненькі. Я там у іх — міраносіца. Без мяне ім ніяк не абысціса.

— А што вы там носіце?

Бабы рассмяяліся.

— Так богавы служкі называюццо! — прыняла ўсур'ёз братава пытанне цётка.

— А-а!..— са шкадаваннем працягнуў Валодзька.

— Мушу туды ісці, сынок, бо мне сон такі прысніўса і бог загадвае, каб я служыла дзядзьку Альяшу.

Хімка ўздыхнула з забабоннай пакорнасцю ды зноў звярнулася да сябровак:

— Ах, і сніцца мне, бабы, бытто я анынуласа ў аблаках, але не магу аглянуцца, бо вішу, і баюсо, каб не праваліцца ў бездань. Гляджу — перада мной на хмары якіясь людзі вылежваюццо. Бы на беразе разлягліса і грэюццо на сонейку!..

«Дайце руку, каб я ступіла на цвёрдае!» — прашу іх.

«Не можам,— кажуць.— Пачакай, хутко будзе ісці той, хто падасць!»

I во, а людцы вы мае, бачу нейкую ўжэ цень і чую за сабой пах. Але такі дзіўны арамат, такі дзіўны, што за ім, здаецца, пайшла б на край свету! I цень гэтая і пах блі-ізяцца да мяне памаленьку, блі-ізяцца!.. Хтось падае руку, але не-е, не ба-ачу яго, а чу-ую толькі ўсё той пах, а бачу адну цепь!.. Хтось той сціскае мне моцно руку, сцягувае на хмару, а рука такая сі-ільная, цё-оплая і таксамо пахучая, паху-учая!.. Тады той нехто кажа: