Аляксей Карпюк - Карані

Панавучваліса, падлы, ад немцаў. Тыя па дзесяць разоў на дзень любілі мыцца. Усё правільно немцы рабілі? На спражках у іх было ў кожнаго выбіто над арлом са свастыкай «з намі бог», а паглядзелі б вы, пстрычкі чортавыя, што гэтыя набожнікі паказныя з людзьмі вычаўплялі — з такімі спражкамі мэнчылі, здзекваліса з народа і на расстрэл вадзілі!

Цьфу, надто вучоныя — і залатыя акуляры паначаплялі на насы, а пятай клёпкі так і не нажылі, мамінымі дочкамі так усё і жывяце, хоць і дзяцей маеце!»

За Уладзікавым домам расло з дванаццаць яблынь. Калісьці там у мешчаніна красаваўся, мабыць, не малы садок, і будаўнікі яго пашкадавалі. Выраслі блокі, а дрэвы так і зелянелі, як у даўнія часы, ды яшчэ і пладаносілі. Ад яблык у гэтую восень аж угіналіся галіны. Пад усімі кронамі зямля была густа ўслана ядранымі пладамі — жывога месца не знайсці, каб нагу паставіць.

Лаўрэн аднойчы ўзяў сумку ды адправіўся тыя яблыкі збіраць. Нявестка адразу — у крык. Уладзік за жонку заступіўся ды карзіну адабраў.

Тых самых яблык і той самай нават карзінай Кіра вечарам прывалакла з базару — купіла па трыццаць капеек у «спекулянтак», якія жылі ў суседнім пад'ездзе.

«Ну, яна, кабета, хай носіцца, як той кот з салам, са сваёй культурай ды з глузду сыходзіць ад сваёй чысціні! Але ж — мой Уладзік, мужыцкі сын, ад кароў, зямлі і садка, як і ён так можа? Бы тады — з мандалінай, паддаецца ёй ва ўсім!..

Дальбо, падурэлі яны тут усе».

Ён раптам збаяўся нявесткі з сынам, каб не даведаліся і пра астатнія грахі. Іх хапала.

4

Калі прывезлі яго ў Гродна, Лаўрэн адразу пашыбаваў у горад, агорнуты якімсьці прыўзнёслым настроем. На развітанне з роднай вёскай ужо бытта і памірыўся — хай будзе так, як хлопцы хочуць. Ладна, дажываць стане тут, абы толькі быў у сям'і мір ды спакой, а ён пастараецца моўчкі цярпець, як цярпелі некалі тыя, што ішлі дажываць свае апошнія дні ў манастыр, напяльваючы яшчэ і вярыгі, ды ад усведамлення сваёй ахвяры так сябе потым узвялічвалі ва ўласных вачах, што на міран глядзелі са спагадай. Адным словам, перапоўнены адчуваннем выкананага абавязку і з лёгкай душой бесклапотнага дачніка ці курортніка у сустрэчным патоку людзей пачаў пільна шукаць знаёмыя твары. Вельмі не цярпелася пабачыць сябра з дзён сваёй маладосці. Лаўрэн чамусьці быў нават упэўнены, што каго-небудзь вось-вось спаткае.

Але надзеі былі дарэмныя.

Гэтак Лаўрэн і датупаў да Нёмана. Увайшоў у пад'езд вышыннага дома. Падняўся ліфтам аж на дванаццаты паверх ды пазваніў у бліжэйшую кватэру.

Адчыніла насцярожаная маладзіца.

«Мне, дачушка, толькі хвіліну на горад паўзірацца зверху і на рэчку вокам кінуць!»

Маладзіца агледзела нечаканага госця з ног да галавы, пырснула ад весялосці ды паціснула плячыма:

«Калі ласка, заходзьце ды глядзіце, колькі сабе хочаце — на горад, на раку, на неба, на поле, мне не шкада!»

Ён прыглядаўся цераз акно і так, і гэтак. Было вельмі нязручна, папрасіўся на балкон.

Пусцілі і туды.

Зверху ўбачыў, што вада ў рэчцы за лета надта спала. Яму нагадалася, як унук нядаўна, калі абодва глядзелі з моста, пытаўся: «Дзеду, а чаму ў Нёман вады не нальюць?» Зараз, гледзячы зверху на паменшанае з-за адлегласці русла, падумаў — і праўда, не шкодзіла б адкруціць нейкія краны. Яшчэ падумаў — а як дзяды ў такую ваду плыты гналі? Не ўратавалі б іх і завадзі. Прыставалі, напэўна, да берага і суткамі дажджоў чакалі...

Прыглядаўся ён доўга і ўважліва. На беразе разгледзеў, здавалася, нават камянюкі, якімі салдаты яго ўзвода прыціскалі ў вадзе рабочыя мундзіры, каб моклі, калі «плютановы» Фіялкоўскі іх прыводзіў да рэчкі мыць вопратку. А яшчэ заўважыў, што і тут, бы ў Зялёнай Даліне, з люстэрка ракі зніклі падоўжныя завіхрэнні ад водарасцей — жывыя іхнія грывы хімія, відаць, бязлітасна таксама патлуміла. Вядома, і тут не стала пладзіцца яціца. Напэўна, не плодзіцца, бо камарынаму чарвяку як жыць без рачной зеляніны? Не выведзецца без яе нават. А няма яціцы, няма, вядома, і рыбы...

Ківаючы галавой, Лаўрэн выйшаў з балкона надта заклапочаны — і калі ўжо людзі адумаюцца?

Паглядзеўшы з вышыні, падаўся ў горад і памалу супакоіўся.

На доміку польскай пісьменніцы Элізы Ажэшка заўважыў новень-кую шыльду, а на ёй было золатам выведзена, калі ў гэтым будыначку жыла слаўная полька. Падышоў бліжэй ды прачытаў на дзвярах:

«Абласное аддзяленне Саюза пісьменнікаў БССР працуе з 11 да 17 гадзін».

Усё з такім бойкім настроем і з лёгкім сэрцам якогасьці турыста, у якога няма аніякіх клопатаў і яму ўсё дазволена, Лаўрэн адчыніў у аднапавярховы домік дзверы ды папрасіў расказаць гісторыю горада. Маўляў, яшчэ ў польскім войску наслухаўся, колькі дасталося беднаму Гродна ў часы войнаў, колькі разоў яно гарэла і было знішчана ўшчэнт. Бытта бы ў ім заўсёды жыло безліч каралёў, цароў ды розных графаў і князёў — рускіх, польскіх, нямецкіх і літоўскіх. У войску апавядалі ім кожны раз па-іншаму. Ён, маўляў, хацеў бы дакладна даведацца на старасць ад талковага чалавека чыстую праўду, бо няўжо яму, бываламу мужчыну, так і паміраць без яснасці?