Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

— Вядомо, з зямлі. Цэгла ж і дзераво — з зямлі выходзіць, а то як жа?!

Па натоўпе прабег магутны ўздых палёгкі. У вачах людзей засвяцілася захапленне мудрасцю прарока.

— Так чаго вы ад мяне хацелі б? — паўтарыў Альяш пытанне.

— Долі няма, Альяшку!— паскардзілася цётка з перавязаным вокам.

Людзі ўжо цалкам асвоіліся і памалу пачалі асэнсавана выкладваць свае балячкі.

— Гора ў нас, Альяшку, такое, што не заліць і золатам!— аб'явіла з зямным паклонам сухая кабеціна.— Мелі адную дачку, такую прыгожую — бы сонцо, і памерла!

— Пачакай, скажу я, а то станеш тут зара па-бабску выць!— нецярпліва абсёк яе муж.— Ну і памерла, бо так ёй там было напісано!.. Слухай, Альяш! Дачку павёз я хаваць. Бацюшко за тры злотых не захацеў ісці на могілкі. Спатрабаваў, халера на яго, каб я два дні яшчэ яму адкасіў на балоце! Я са злосці хацеў яму пакінуць пакойніцу на ганку і паехаць, але куды падзенешса? Мёртваму ўсё роўна, як пахаваюць, ды людзі абгавораць!.. I я згадзіўсо!.. А да цябе прыйшоў паскардзіцца, адвясці душу!.. Чаму яны, скажы, нажываюццо нашай бядой, хібо так ім, гунцвотам, дазволено?

Натоўп падтрымаў мужыка дружным абурэннем — дзядзька трапіў у точку. Адусюль паляцелі выкрыкі:

— Што, няма на іх управы?

— Труну не паспееш паставіць у яму, а поп ужэ, глядзіш, і адслужыў!.. Мах-мах сваім крапілам, прабумболіць абы-што і лойдзе!.. Толькі б грошы злупіць!..

— А за хрысціны як дзяруць!

— Бы з ільняного семя масло выціскаюць на маслабойцы — колькі даецца!

— Жызні не маем!.. Прыехалі сіквістратары, за падаткі апісалі ўсенько і пакінулі нас без нічого: ні свіначкі, ні кароўкі, ні курычкі!.. Было пару вулляў, і тыя ўзвалілі на воз, ы-гы-гы-гы-ы!.. — зараўла цётка на ўвесь цвінтар.

— I ў нас таксамо каморнікі лютуюць! — пастаралася перакрычаць плач іншая цётка.

— Веру нашу ганьбуюць надто!.. У нас пропаведзь чыталі па-польску, а хто крычаў, каб чытаць па-нашаму, паліцыя забрала таго ў халодную — сядзець!

— А я — на пуці кастылі забіваў. У рамонтнай брыгадзе. Мне загадалі змяніць веру. Я панам кажу: «Гэто пасталы можно так просто змяніць ці кашулю!..» Яны: «А-а, ты шчэ й адбрэхваешса?!» I з работы праперлі — узялі католіка на маё месцо!

— Скажы, Ілья, прэзідэнту таму пра ўсё гэто. У Варшаве нічого не ведаюць!.. Прэзідэнт цябе паслухае!..

— А што — прэзідэнт?! Пад бокам у гродзенскаго архірэя з Сафійскага сабора касцёл робяць!.. Нанялі нейкіх гіцляў, і тыя паскідалі ўжэ з кумпалаў праваслаўныя крыжы! Думаеш, да Масціцкаго не дайшло, думаеш, ён газет не чытае?.. Усміхаецца толькі сабе дзесь у вусы!..

— Масціцкі загадаў, а архірэй заадно з ім!

— Вядомо. Разам чаі распіваюць на балях ды на курортах вылежваюццо!

— Трэцюю ўжэ чэркву ў Гродне нявечаць!..

— Каля Хэлмна і Седлец — пяцьсот штук, дзеду, іх закрылі, а свяшчэнікам рукі і ногі паламалі!..

— Калі гэтак пойдзе, ніводнай не застанецца!

— Гэтаго і хочуць! Паслухай, што народ ужэ спявае:

— Ужэ пад татарынам было лягчэй! Татарын той, кажуць, хоць веры не чапаў!

— Цяжко нам, Ілья, прыйшлі да цябе скардзіцца, во!

Прарок памаўчаў, як бы ўзважваў так і гэтак усе просьбы і скаргі.

— А хібо Хрысту было ле-епш?! — выбухнуў ён нечакана.— Ці лепей было, пытаю вас?

Стары хвіліну патаптаўся, як бы выбіраў сухое месца, як бы збіраўся з думкамі.

— Сядзіць у цямніцы за народ, а побач — жулік і бандыт Варава. Прыходзіць ад Понці Пілата пасланец ды кажа: «Варава, ты свабодзен, тваё месца зойме Ісус!..» I народ узняў гэтаго Паўтарака на рукі ды яшчэ з лікаваннем папёр на волю! Як было ўзірацца на ўсё з крыжа і цярпець божаму сыну?!

Нечаканы паварот гутаркі і тон прарока публіку ашаламіў. Людзі як бы перапалохаліся, што недагледзелі, далі прамашку, сказалі зусім не тое, што трэба.

— Ах, Альяшку, няўжэ-э! — падтакнула нейкая бабка.— Ён то, вядомо, столькі за нас выцерпеў, бедны, што нам грэх тут нават і рот адкрываць са скаргамі!

— Вы лепш паглядзеце, да чаго раснусцілі дзяцей сваіх! — без лагічнай сувязі з мукамі Хрыста і скаргамі мужыкоў, а пад уплывам таго, што было на душы, крычаў ужо прарок. — Не шануюць нас з вамі, бясчэсцяць!.. Толькі каторае ад зямлі адраеце і ўжэ наравіць цябе вучыць!.. Яйцо курыцу вучыць!.. Хібо гэтак абыходзіліса калісь мы са сваімі бацькамі?!.

— То ж з хаты выганяюць, Альяшку!— горка заплакала бабка з перавязаным вокам.— Хто дзе бачыў, каб мацеры даводзіласо падаваць у суд на родных дзяцей, каб судзіцца са сваімі сынамі? Старэйшы, як суне мне кулаком — зоркі пасыпаліса!.. А потым кажа — вон з хаты, га-га-га-га-а!..