Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

А мяне грызла расчараванне.

3

Пад вечар таго самага дня новая хваля вандроўнікаў да Грыбоўшчыны затапіла наша сяло. Солтыс (стараста) развёў іх па хатах начаваць. Нашаму дому выпала сем бабак з-пад Бельска.

Бацька прывалок рэзгіны гарохавіння і выслаў ім падлогу ў вялікай хаце. Мама назбірала трэсачак, распаліла ў пліце. Мы з братам, слухаючы дзіўную мову, не маглі ад гасцей адвесці цікаўных вачэй.

— Подвынься, бо тут надто мякко — гріх!— бурчала адна бабка.

—I я гороховінь тількі жменю підослала!

— Я лягу на голую підлогу!..

— Цётко, што будзеце есці?— спыталася мама ў старэйшай.

Жанчына папрасіла каструлю, ячневай крупы і тым самым украінскім акцэнтам аб'явіла:

—О, це тількі будэ істы нашэ бріннэ ціла!

Мама засыпала крупу, заліла каструлю вадой і паставіла на агонь, а сама пайшла даіць каровы. Ужо і астатнія бабы прымасцілі пад галовы сабе клумкі, апусціліся каленямі амаль на голыя дошкі ды пачалі маліцца.

Вярнулася з дайніцай мама, а госці ўсё шапталі малітвы. Мама працадзіла малако, заглянула ў каструлю ды толькі цяпер спахапілаея, што каша пустая. Яна літасціва паківала галавой ды плюхнула ў страву з паўкварты сырадою, тады адліла ў кубак для Валодзькі, а рэшту павалакла апускаць у калодзеж, каб раніцой несці ў горад.

Ля парога дагнала маму Нюрка і шапнула з жахам:

— Цётко, што вы нарабілі, яны ж клятву давалі! Папярэдзіла дзяўчына позна. Багамолы ўсё бачылі, і мамін учынак іх нібы ашпарыў. Нейкі час яны абурана маўчалі, а тады, як па камандзе, усхапіліся, пабралі свае клумкі. Старэйшая жанчына кінула праклён:

Яко исчэзает дым ды исчэзнэт,

Яко тае воск от лыца вогня,

Тако да погыбнут бэсы

От лыца любящего бога!

Фу, фу, сатана, сгынь!..

— Фу, фу, фу!..— дунулі па тры разы варожа на маму, бацьку, на мяне з Валодзькам усе астатнія бабы, з гідлівасцю абышлі пліту і адна за адной пакінулі хату.

Разгубленая мама плюнула мне і брату ў вочы ды кінулася іх праціраць фартухом, нібы цёткі аблілі нашы вочы труцізнай. Аднак гэтага здалося ёй мала. Мама выхапіла з куфра вянчальную свечку, каб накапаць на клямку воску.

— Не дапаможа!— аўтарытэтна аб'явіла Нюрка.

— Ты думаеш, Нюрачка?— мама яшчэ больш напалохалася.

— Дзе вы бачылі! О, каб закапалі клямкі воскам раней!.. Цяпер трэ, каб яны самі праклён знялі!

Мама паляцела за бяльчанамі.

— То пачакайце, звару зара вам друго-ой, бяда не вялі-ікая! — стала ўніжана прасіць іх на двары. — Вярніцеса, ці можно не еўшы, лю-удзі!..

Бацька з парога закрычаў:

— Не чапай, чорт іх бяры, калі яны здзяцінелі, бы іхні дурны Альяш!.. Вярніса! О-о, я б ім шмаравідла, якім сячкарню мажу, накідаў бы ў гаршчок!

Мама не паслухалася. Толькі як яна ні ўпрошвала, а на гарохавінне бельчанкі ўжо не вярнуліся — паклаліся спаць пад грушу на пругменні.

Пару мінут мама не знаходзіла сабе месца.

— Ой, шчэ папсуюць нам дзяцей сваім праклёнам! — не то пажалілася яна бацьку, не то пыталася ў яго парады.

— Ы-ых, што ты сабе ў галаву ўбіла?

— Ніц не кажы! Каб хоць гэто гаварыла адная!.. Столькі іх было, ды кожная кінула ла такому слову ...

— Цьфу, забабоны, як зараза, ужэ і ты пачынаеш вар'яваць!.. Манька, выкінь іх зараз жа з галавы і займіса дзелам, брахня гэто ўсё!

— Праўда?!— мамін голас уздрыгануў ад перажытага хвалявання, і вочы засвяціліся.— Нічога, кажаш, не будзе? Ты ўпэўнены...

Праз нейкі час бацькі задумаліся, што ж рабіць з ячневай кашай. Самі ўжо павячэралі, пакінуць яе да раніцы — скісне. Вываліць у цэбар свінням — грэх, яна ж на малацэ.

Вярнулася ад бяльчан якраз ткачыха і пацешыла:

— Ну, дзякуй богу, здаецца, пра вас забыліса!..

— А што ўжэ будзе, няхай!— уздыхнула мама і добразычліва папрасіла:— Нюрачка, золатца, ты — маладая, з'еш гэтую кашу, каб не марнаваласа!

— Што вы, цётко Марусё, я ж бульбы з расолам добра пад'ела!

— А-ей, такой маладой дзеўцы нічога не каштуе паесці шчэ раз — як за плечы закінуць! Бяры, бяры, у ёй жа малака цэлы кубак!.. I выстудзіласа ўжэ — само цяпер есці!

I Нюрка села на парог з каструляй ды ўсю падмысціла.

— О-ох! Аж дыхнуць, дальбох ты мой, цяжко! — паставіла яна пусты посуд на плітку.— Дзісь хібо лягу ў вялікай хаце на гарошмінах, а то шчэ скачусо з лавы!

— Кладзіса, кладзіса, халера іх бяры, заўтра тыя гарошміны вывалачам!

Неўзабаве я лёг спаць. Мяне мучыла расчараванне жыццём. Альяш — суцэльнае ашуканства, як і абнаўленне ікон. Выходзіць, у Грыбоўшчыне няма і замка.