Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

— На, что деляль? — з нядобрай усмешкай спытаўся афіцэр, калі перад ім узнік стары.

З дабрадушнай пагрозай немец упіваўся асалодай уладара — распарадчыка чужога жыцця і смерці. — На, на, что деляль, расказваць, лёс! лёс!

Стары маўчаў.

— То гавары, Альяш, гавары, калі пан начальнік цябе пытае, чаго набычыўсо і маўчыш! — падагнала яго Піліпіха, нібы хлопчыка, які нашкодзіў і перад бацькам не хоча прызнацца, аднак прызнанне гэтае надта неабходна.

— Нябось, як пры кім то і язык праглынуў! — гаварылі бабкі, бо хацелі б Альяша бачыць перапалоханым цяпер іхняй скаргай.

Гэтым часам грыбоўшчынскі дзед па-ранейшаму не выказваў ні страху, ні хвалявання.

— А нічого такого!..— загаварыў стары сумным голасам, як гаварыў заўсёды.— Яна пайшла раніцой, а я каля хаты цэлы дзень таўкусо... Гуркі паліў, капусту... За граблі потым узяўсо... Тады са сланэчніка вылез гэты... Я яго прапёр з агарода... Ён сабе думаў, што я яму паспрыяю, але я яго — кіём, гіцля!..

Дзядзька ўлавіў суровы позірк магутнай Макарыхі і адразу прыкусіў язык.

Затое прагныя і жорсткія бабы, каторыя на яго гарбу збіраліся апынуцца ў раі і з-за гэтага поўзалі перад ім на каленях, цалавалі ногі і лесцілі, цяпер бязлітасна яму помсцілі.

— Падзівіцеса, як прыдурваецца яшчэ! — бушавала Піліпіха.— Як шваю морду верне!..

— Бы глухі, дурны!..

— Пане, але, каб вы бачылі, які ён быў раней!.. Ці ён так гаварыў з народам тады, спытайце вы яго!..— дапамагала Піліпісе тая цётка, што шкадавала авечак.— Я да яго з хворай дачкой паўзу, то ён мяне крыжам сваім так і ўдарыў па галаве маёй!.. Во сюды!..— зняўшы хусцінку, цётка таропка паказала пальцам, а голас яе ад жалю зламаўся.— Жалезным!

— Ох, якія ён з нас збыткі рабіў!

— Нам казаў маліцца, а сам з тымі сваімі апостала-мі, ашуканцамі,— ні ў бога ні ў чорта не верыў!..

— З Парыжа віны і лікёры выпісваў!

— Папілі-і, пабалява-алі нашым потам і слязьмі, а людке-е ж вы мае! — з асалодай помсціла былому сябру касцістая і высахлая, як леташняя былінка, цётка Піліпіха.— Ён нават каханку сабе завёў!

— От, шчаміло, ніяк не адстане ад старого! — бурчала Макарыха, баючыся пярэчыць адкрыта, каб гэтыя бязмозглыя курыцы не выдалі хлапца.

— Мужа яе забіў, у яму заваліў, і паны яму за гэто нічого не зрабілі!

— Юзікава хрышчоная маці, ля, і цяперака ўбіваецца па кросным сынаві, а гэтаго за забойство чалавека толькі тры ночы ў халоднай патрымалі!

— Бо з панамі за адно быў!

— За адно-о, дальбо, за адно-о!..

— Трымаў увесь час іхнюю руку!..

— Антыхрыст, нячысты!.. Вы, пане, немцы,— людзі справядлівыя, вы яму не дару-уеце!..

Покуль наіўныя бабкі гэтак жаліліся фашысту, нямецкі афіцэр меў свой клопат. За сённяшні дзень лейтэнант ператрос пятую лясную вёсачку, але камуністы яму не трапляліся — хоць ты не вяртайся ў часць! Афіцэр у момант сябе ўпэўніў — у крайнім выпадку і гэты можа сысці за таго, хто патрэбен. Так дружна цвярдзяць пра яго бабкі, як пра злачынца, недарма.

Немец кіўком бліскучага пальца паклікаў дваіх салдат. Паказваючы ім за гумно з новай страхой, кінуў:

— Эрледыген! [ 11 11 — Прыкопчыць яго! ]

— Яволь, гэр командант! [ 12 12 — Будзе выканана, пан начальнік! ] — стукнулі абцасамі падцягнутыя салдаты.

— Альзо, лёс!..[ 13 13 — Дзейнічаць!... ]

5

Маладым фашыстам, якім афіцэр выдаў загад, рукі аж свярбелі да расправы з «ворагамі нацыі», Яны ахвотна і з юнацкай жвавасцю павялі дзеда за пакрытыя саломай будынкі. Пра тое, што фашысты гэтак скорыя на расстрэлы, тады ў нашых краях яшчэ не ведалі, і бабы нават не падумалі, чаго павялі Альяша. За імі ўвязаліся цікавыя хлопчыкі.

За гумном удавы Макарыхі, з якога праз шчыліну глядзеў на ўсё ні жывы ні мёртвы паранены Васька Лужын — будучы гутаміхалінскі партызан,— немцы спыніліся і загадалі Альяшу прайсці крыху ўпярод. Дзядзька Клімовіч з паслухмянай гатоўнасцю таропка зрабіў крокаў з восем у бок свінаматкі з рабенькімі парасятамі, спыніўся сярод высокай і сакавітай лебяды, якая буяла на леташніх бульбяных ямах, і азірнуўся.

Салдаты ўскідвалі на рукі аўтаматы.

— Вэг![ 14 14 — Прэч! ] — гыркнуў немец на малога, каторы забег наперад і апынуўся на адной лініі з дзедам.

Альяш падумаў, што крычаць на яго, і з той самай гатоўнасцю ды хлапечай паспешлівасцю памкнуўся бліжэй да будынка, чым угнявіў немцаў яшчэ больш.

— Цурык, фэрфлюхтэ, абэр — шнэль!.. [ 15 15 — Назад, пракляты, хутчэй! ]

Дзядзька пакорна вярнуўся ў густую лебяду зноў, дзе ўжо ў халаднаватых бадылях з вачыма пакутніцы .развалілася і ціха енчыла свінаматка, бо яе бязлітасна таўклі ды заўзята смакталі шустрыя парасяты.