— Госпадзі, апусці свой караючы меч на яго!
— Апусціць, так і чака-ай!..
— Мы самі яго вырашым і бэбахі выпусцім!..
— Але хто нам верне ўсенько?
— А дзе ён? — непрытомная ад гора, расчахраная пракрычала нейкая баба ахрыплым голасам.
— Людзі, не стоймо, дальбо, не даваймо яму часу, каб куды знік!.. Не надзеймосо на таго бога!..
— Не багахульствуй?
— Усё роўно, горш ужэ не будзе!..
— Бяжэм!..
Разлютаваны натоўп рынуўся да хаты Альяша.
— Пустая! — са шкадаваннем заявілі тыя, хто даляцеў першы.
— Так ён нас тут і чакаў!
— Ніўжэ ўцёк?! А як жа мы-ы цяпер?!.— нейкая цётка прысела абяссілена да фігурных габляваных штыкецін Альяшовага плота і зараўла.
— Павесіла б, каб злавіла!
— Разадраць яго мала!..
— Нікуды ён не падзенецца, калі дружно возьмемса шукаць, ён недзе шчэ блізко! — крычалі заднія на тых, хто ніяк не мог прымірыцца, што хата пустая.
Людзі заглядвалі нават у хлеўчык, у сабачую будку, зганялі злосць на адкормленым Тэкліным Мурзе...
— Усім толькі трэбо дружно ўзяцца, і — зловім, нас столькі кагалу тут!..
— Мо і грошы ў Саколку шчэ не паспеў адправіць!
— Кажуць, з апосталамі на выган падаўсо!
— Ах, нягоднікі!.. Піня — яго сябар — папрысылаў на выручку іх!..
— Бяжымо грамадой!..
Усе адвалілі ад пустой хаты, з дзікім крыкам і лямантам, ад якога ў грыбоўшчынцаў валасы на галаве паўставалі дыбам, яны хлынулі праз вёску. Гэты крык і лямант было ўсё, што ў іх засталося ад вялікай той надзеі.
...Тэкля і Хімка к таму часу паспелі зацягнуць прарока ў хвойнік, а ў змардаваных да рэшты людзей сілы, каб шукаць яго далей, не хапіла.
Раздзел чацвёрты
1
Раптам пранеслася па Гродзеншчыне чутка, што прарок з Грыбоўшчыны — ніякі не прарок, а — белагвардзейскі афіцэр з арміі Булак-Балаховіча!
Аўтарытэтныя людзі знайшлі дакладныя дакументы, з якой ён часці, у якім чыне служыў у рэвалюцыю, колькі расстраляў людзей, а колькі — засек нагайкамі, дзе потым яго часць бальшавікі разграмілі і як гэты прайдзісвет пазней трапіў у вёску пад Крынкі, як у ёй маскіраваўся, каб толькі паказацца мужыком.
— Гэты ваша благароддзе, каб пажывідца на бедным і цёмным мужыку, купіў сабе ў Грыбоўшчыне чужое прозвішча — Клімовіча,— прыкінуўся святым!
—— Ну! Такі праведнік, багамол, а ў той жа час у самога было аж чатыры маладыя жонкі ды цэлыя мяшкі золата з брыльянтамі і даларамі, закапаныя ў агародчыку!
— Падумайце, столькі гадоў прыкідваўся непітушчым, а самаму, мярзотніку, аж з Парыжа ды з Варшавы прывозілі розныя віны ды лікёры, шынкі і каўбасы!..
— А якія балі закатваў!.. У Жоржа Дэлясі шлюху, Тэклю, адкупіў за золата!..
Усе гэтыя падрабязнасці цяпер, як незвычайная сенсацыя, па той жа самай сістэме бяздротавага тэлеграфа, зноў «псіхалагічным рэхам» памчалі з вёскі да вёскі і бударажылі, прыводзілі ў жах легкаверных сялян.
— Ашукаў і гэты!
— Як лоўка нас ён абдуры-ыў!..
— Завё-оў, завё-оў усіх пад дурнога хату!
— Дзіво! Зноў буржуі цёмнага мужыка абвялі! Хібо першы раз нам гэто бачыць?
— Так нам і трэ, дальбог!.. Бо мы ні разу не правучылі іх як след! Дакуль будуць паны здзекавапца з нас?
— I то праўда! Няўжэ мы такія слабакі, не можам катораго прыціснуць, каб другім было непавадно?
Учарашняга куміра людзі гатовы былі задушыць.
Якраз у гэты момант канчаткова праваліўся і Мурашка. Калі яго «сіяністы», не дачакаўшыся канца свету, таксама ўзнялі бунт, прайдзісвет Мурашка прыхапіў абшчынныя грошы, Вольгу Кавальчук і даў драла ў Аргенціну. Вольга мела ад першага мужа шасцёра дзяцей! Практычная маці адразу кожнаму з іх купіла за акіянам па мураванцы...
Дзядзька Альяш не быў здольны на тое, каб з Сакольскай ашчаднай касы забраць свае скарбы ды з Тэкляй уцячы таксама за акіян і жыць прыпяваючы. Упарты мужык па-за Грыбоўшчынай жыцця сабе не ўяўляў. Не могучы і мінуты пасядзець без работы, ён асцярожна пачаў выязджаць на поле з плугам ці бараной, а на дзень адпраўляўся спаць да суседзяў, куды Тэкля прыносіла яму кожны раз гаршчочак з кашай.
Прайшоў дзень, прайшоў другі.
Мінуў цэлы тыдзень...
Альяш ужо падумаў, што небяспека мінула. А ў гэты час пад Бельскам самыя заядлыя ў мінулым Альяшовы паклокнікі свайму былому ідалу рыхтавалі пакутніцкую смерць.
На скрыжаванні дарог Бельск — Гайнаўка — Заблудаў з адпаведнымі малітвамі і заклёнамі бяльчане спілавалі ноччу стогадовы дуб. Цеслі змайстравалі са свежага камля здаровы крыж з адной перакладзінай, а бабы павязалі пад перакладзіну льняны фартушок. Тады мужыкі ўзвалілі крыж сабе на плечы і, ні мінуты не спыняючыся, пакрочылі на поўнач — у бок Крынак.
Читать дальше