Віктар Казько - Суд у Слабадзе

– Метры са два шырынёй была яма, метраў дваццаць у даўжыню, а ў глыбіню... не ведаю, не заглядваў. З'явіўся немец, адкормлены, у чорным паліто, загадаў раздзець людзей, паставілі іх да ямы і пачалі страляць. Мы і кулямётчыкі-немцы стралялі... і я страляў.

– Яны глядзелі вам у вочы, тварам яны да вас стаялі?

– А якая розніца...

– Да гэтага прыходзілася людзей забіваць?

– Што вы, грамадзянін суддзя, не, і зараз бы не забіваў...

– Зараз вам не дадуць забіваць, – штосьці здарылася з тварам суддзі – ён наліўся чырванню, перасмыкнуўся. Лецечка не ведаў і ўжо ніколі не даведаецца, што перад суддзёй у тую хвіліну стаяў яго зямляк, што гэты Калягін жыў калісьці недалёка ад той вёскі, у якой жыў суддзя. Што суддзя ў семнаццаць год пайшоў у партызаны.

– Я не свядома, я паднявольна, – упершыню голас Калягіна сарваўся і задрыжаў.

– Якая ж сіла вымушала вас страляць па людзях?

– Я два разы толькі... Усе стралялі, і я страляў. Немец страляў і нас прымушаў... Мы б не стралялі – нас бы пастралялі... Хто не падаў у яму, таго спіхвалі, нам рукавіцы далі, у рукавіцах згружалі з душагубак. Расчынялі дзверы, а там ужо трупы. Адпрацаваным газам ета самае. Рукавіцы – і выгружалі ў траншэі.

– Колькі ж вы дзён так працавалі?

– Дзевяць-дзесяць дзён запар... Апошні дзень, праўда, мала было работы. Збіралі, хто схаваўся на гарышчы, у хляве, у пограбе – чалавек трыццаць – сорак такіх было. Але я ні на аднаго з іх не натрапіў. Сказаць па праўдзе, я баяўся на гарышчы лазіць.

– Чаго вы баяліся?

– Лесвіцы не было...

Суддзя хацеў яшчэ штосьці сказаць, але толькі адкрыў рот, хапіў паветра і схіліў галаву да папак, якія ляжалі перад ім на стале. Калягін перагнуўся цераз бар'ер і замёр, шчыльна прыціснуўшы рукі да бакоў

– Актам дзяржаўнай камісіі ўстаноўлена, што ў раёне Трасцянца было знішчана дзесяць тысяч савецкіх грамадзян яўрэйскай нацыянальнасці. Падсудны Калягін, колькі людзей было знішчана ў раёне Трасцянца з вашым асабістым удзелам?

– Грамадзянін суддзя, я па праўдзе вам кажу...

– Гаварыце не мне, гаварыце суду...

– Я тры дні толькі... я выстраліў...

– Адказвайце па сутнасці.

– 3 маім асабістым удзелам было знішчана шэсцьсот трыццаць чалавек. Я толькі...

– Праглі выжыць?

– Так, праг выжыць...

– Ці не занадта ацанілі вы сваё жыццё: шэсцьсот трыццаць чалавек?

– Я не даражыў...

– Што вы адчувалі, калі стралялі па людзях?

– Што я адчуваў... скажу па праўдзе, прыходзілі ў казарму, есці не маглі.

– Гарэлку давалі?

– Не, толькі дваццаць чатыры зялёныя маркі... Няхораша я адчуваў.

– Што вы няхораша адчувалі?

– Дрэнна раблю... – І ў прыціхлую залу, а Лецечку здалося – прама яму ў вушы: – Я баяўся...

Страх і цяпер гучаў у яго голасе. Але было незразумела, ці гэта быў яго даўні страх, ці ён нарадзіўся цяпер, ці гэты чалавек нарадзіўся разам са сваім страхам.

– Баючыся, каб вас не расстралялі, вы спяшаліся страляць іншых. Так гэта трэба разумець?

– Так, як інакш яшчэ разумець. Усякае было. Трое з пушкінскіх казарм збеглі, іх злавілі, прывязалі да слупа, вывелі ўсю нашу роту, і рота іх расстраляла.

– Наступная ваша акцыя, падсудны Калягін, пасля знішчэння яўрэйскага насельніцтва ў Трасцянцы?

– Пасля гета хадзілі ў каравул. Ахоўвалі турму, бралі людзей і вазілі туды...

– Якіх людзей бралі і куды т у д ы вазілі?

Калягін забыў пра насоўку, утаропіўся ў суддзю, як бы штосьці не зразумеў, нявінна, пакрыўджана заміргаў, залыпаў вачыма.

– Якіх бралі людзей? – зморана паўтарыў суддзя. – Якіх людзей і куды вазілі? Вам зразумела пытанне, падсудны Калягін?

– Так точна, грамадзянін суддзя. Вязняў бралі і вазілі ў Трасцянец. І гэтыя людзі, вязні, жалезнымі кручкамі даставалі трупы з траншэй, штабелявалі іх: рад трупаў, рад бярвення. Бочка жалезная з саляркай. Палівалі саляркай і запальвалі. А мы ахоўвалі...

– Каго і ад каго ахоўвалі?

– Вязняў. І каб ніхто не набліжаўся, як загадана было.

– Дзе вы харчаваліся?

– Сухі паёк нам давалі. Ля вогнішчаў і елі.

– Як харчаваліся вязні?

– А я вось не бачыў, як іх кармілі. Прыязджаў немец, адкормлены, у кожаным паліто. Строілі вязняў, нібыта везці дамоў – у турму. Мы строіліся насупраць. Каманда: направа. Яны тварам да траншэі, і мы расстрэльвалі іх... Я таксама страляў... разы два...

– Прыцэльна?

– У людзей, зразумела.

– Што гэта былі за людзі?

– Заключоныя, вязні... Рускія, беларусы. На другі дзень гэтыя трупы палілі ўжо іншыя вязні. 3 маім асабістым удзелам знішчана восемдзесят – сто вязняў мінскай турмы.