Віктар Казько - Суд у Слабадзе

Паліцэйскіх было чалавек дзесяць. Лецечка пабаяўся палічыць, колькі іх дакладна: жахліва лічыць нябожчыкаў, мерцвякоў. Былі гэта розныя людзі, рознага колеру твары і валасы, розніліся яны і адзеннем, але ўсіх іх ужо зрадніла, пабратала зямля, пячаць яе выразна выступала на іх тварах, яна была ў чорных звужаных зрэнках іх ужо тагасветных вачэй, у касцяна-жоўтым бляску залысін. І Лецечка жахнуўся не таму, што бачыў іх перад сабой тут, у зале, а таму, што яны будуць і там, будуць ляжаць у адной з ім зямлі. А калі ў гэтай зямлі штосьці ўсё ж існуе, будуць бадзяцца там. Не жывыя ці часова ажыўленыя былі яны страшныя яму, а мёртвыя. Ён знячэўку мо там і сустрэнецца з імі, і ці знойдзецца там абарона, ці ёсць там суд, ці будуць там стаяць паміж ім і паліцэйскімі гэтыя маўклівыя, задумёныя салдаты, ці здолеюць яны абараніць, уберагчы яго ад паліцэйскіх?

Наўрад, наўрад ці так... На зямлі чалавеку з чалавекам размінуцца лягчэй, чымсьці там. Там жа ён будзе ўжо не чалавек, а нейкі толькі дух, а дух пранікае паўсюдна. Значыцца, і на тым свеце наканавана яму дыхаць з імі. Навошта толькі ён пайшоў на гэты суд, паміраў бы сабе ціхенька ў ізалятары, побач былі б Козел, Дзыбаты, баба Зося, паміраў бы, нікога і нічога іншага не ведаючы, і ўсё было б добра, спакойна. А так – атручаны апошнія дні. Як здолее зямля спакойна прымаць усіх, як яна, не скалануўшыся нават, можа прыняць гэтых мерцвякоў.

Яшчэ можна было саскочыць з падаконніка і пайсці, паспрабаваць забыць усё, паспрабаваць выветрыць з сябе, са сваёй памяці гэты дух мярцвячыны, пах гнілі, цвілі, палічыць, пераканаць сябе, што ўсё гэта толькі здані, прывіды, трызненне нейкае, што гэта ўласціва толькі гэтаму свету, а на тым усё інакш, усё разумна.

Зямелька добрая, зямелька мяккая і разумная. Яна не трывае і не прымае зла, няма ў яе зла і на яго, нічога дрэннага ён ёй не зрабіў. І яму будзе няблага там, толькі саскочыць і прабіцца да выхаду, там свежае паветра, там сонца, там чыстае неба, там ластаўкі ў небе, дурны і ласкавы сабака Асталоп і бяскрыўдныя мурашкі...

Але Лецечка разумеў, што ён дарэмна пераконвае сябе. Ён ужо не здольны добраахвотна пакінуць залу. Была над ім у тую хвіліну вышэйшая сіла, і гучаў яе голас: застацца, выседзець, прайсці праз усё да рэшты – добрае, мярзотнае, але пакратаць сваімі рукамі, пачуць усё сваімі вушамі. Навошта, дзеля чаго, калі дні твае ўжо злічаны, калі ты адной нагой ужо там? Лецечка не ведаў гэтага, не было ў яго адказу на гэтае пытанне. Тут над ім зноў было нешта вышэйшае, вышэйшае за яго разуменне. І ён да апошняга быў падпарадкаваны не сабе, а гэтаму вышэйшаму ў ім, якое, як ні дзіўна, спакойна аднеслася да слоў Захар'і, аб смерці, але не хацела падпарадкавацца жыццю, спрачалася з ім, дыктавала процілеглае сэнсу і розуму.

– Падсудзімы Калягін...

– Так точна, – ускочыў нябачны да гэтага Лецечку, закрыты салдатамі аховы паліцэйскі. Пасма прамых валасоў, ад кадыка да падбародка – сіняя жыла-вяроўка, вялізныя залысіны, скапецкі вашчана-белы твар, шырокі, пляскаты. Але ўсё на гэтым пляскатым твары выразнае, нават рэзкае, нібыта яно пачало ўжо гнісці: нос, скулы, сківіцы.

Суддзя адкінуўся на высокім крэсле, схіліў крыху набок галаву, супакоіў на падлакотніках рукі:

– Раскажыце суду пра сябе:

– Слухаюся. – Калягін угнуўся, кіўнуў спіной, нібы дэманструючы паслухмянасць і жаданне расказваць пра сябе. Але перад гэтым выцягнуў з кішэні баваўнянага, добра ўжо зношанага пінжака насоўку, паднёс яе да чырвоных, як трахомай запаленых вачэй, нібыта выпадала яму расказваць пра сябе штосьці незвычайнае жаласлівае, тужлівае.

– Расказвайце! – прыспешыў суддзя.

– Слухаюся... – зноў з гатоўнасцю кіўнуў спіной Калягін. – Нарадзіўся я ў 1927 годзе...

На гэтых яго словах Колька ўжо другі раз ледзь не ўпаў з падаконніка. Чалавеку, які быў ад яго за бар'ерам, ужо ў вайну споўнілася семнаццаць гадоў, а цяпер ён выглядае на ўсе пяцьдзесят. Так, калі вайна была яшчэ ў Беларусі, яму было семнаццаць. Столькі, колькі цяпер і Кольку. І Колька адчуў сябе абражаным... А Калягін працягваў ашаламляць яго відавочным, але неверагодным:

– Да вайны вучыўся ў школе, скончыў чатыры класы. Меў брата і сястру. Маці працавала ў калгасе. Бацька ганчар... Прыйшлі немцы...

– 3 родзічаў ніхто Савецкай уладай не прыцягваўся да суда, ніхто не быў рэпрэсіраваны? – ледзь чутна падзёўб па падлакотніках крэсла суддзя.

– Ніхто... да вайны лепей было, усё было...

– А хто вінаваты, што ўсё перамянілася?