Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— Які сорт? — усё дамагаліся пакупнікі.

— А наш, вясковы, дзеравенскі,— адказвалі сяльчане,таму што і самі ведаць не ведалі, якой пароды іх клубніцы. Не думалі, калі засаджвалі гэтай ягадай свае соткі, пра гатунак. Які там чорта лысага гатунак. Там каліўца далі, там каліўца падцікаваў, украў у суседа. Вось такі гатунак, не зявай завецца, не адчыняй каробачкі, а гніся, гніся. Пасадзі капейку — рубель вырасце.

Так было і з цюльпанамі. На продаж іх, праўда, не пусцілі. Не было вялікага попыту ў іх маленькім гарадку, гэта адно. А другое, сумленне сяльчане ўсё ж мелі, грэх жа за кветкі грошы браць. На самай справе, які ад кветак хаце прыбытак, як ад бога ўсё роўна. Вісіць бажніца ў красным куце, есці не просіць, так і кветка. Прыгожа, праўда, вока лашчыць. Але калі ўжо ўпадаеш па той прыгажосці, то не таму ж, што грошы плоціш, а таму што ў душы тваёй нешта адгукаецца на гэтую прыгажосць. I здабыць гэтае прыгожае, абудзіць у сабе павінен ты сам. Рукі прыкласці павінен, папрацаваць, абліцца потам. Сам павінен пасадзіць, дагледзець сваю кветку і любавацца ёю. Праз працу даліся вёсцы цюльпаны, зразумела вёска іх прыгажосць. Пад здзек і смяшкі вяскоўцаў адцвілі яны першую вясну ў гародзе Светкі, ад таго смеху, ад здзекаў тых павінны былі, здаецца, звесціся, пад зямлю праваліцца. Але не звяліся, не праваліліся, наадварот, калі надышла новая вясна, дружна распусціліся амаль у кожным вясковым гародчыку. I што асабліва здзіўляла, ніхто іх не садзіў, ніхто не ездзіў купляць цыбуліны іх у горад, ніхто не прасіў і ў Светкі. Самі аднекуль прыйшлі ў вёску, самі размесціліся пад вокнамі і каля ганкаў, самі ўзышлі, праклюнуліся з зямлі і самі расцвілі раніцаю. Не, што ні кажыце, ёсць яшчэ дзіва на свеце, жыве і сёння. Мяркуйце самі. Калі адбылося гэта, калі на радасць усёй вёсцы цудоўным ранкам зацвілі ў гародчыках цюльпаны, Светка прыбегла да маці Уладзіка:

— Вой-вой, вачам сваім не веру, у вас ужо цюльпанчыкі цвітуць.

— То цюльпанчыкі? — здзівілася і трохі збянтэжылася і маці Уладзіка.— Глядзі ты, а я і не ведала. Расце нешта сабе і расце, а я і без унімання.

— Так вы і не садзілі іх, цыбулін нідзе не даставалі?

— Ну, ты, дзеўка, і скажаш. Вось гуркі толькі ўправілася пасадзіла. А з памідорамі спазнілася. А ты памідоры ўжо высадзіла?

— Высадзіла,— спахмурнела нечага Светка.— А цюльпаны ў мяне сёлета і не ўзышлі. Ніводзін кусцік.

— Што ты гаворыш, ніводзін?

— Ніводзін. Я так ужо з восені старалася. Перасадзіла, зямлю ўспушыла. I вось на табе. Не ўзышлі.

— Мо яшчэ ўзойдуць,— сказала маці Уладзіка, хаваючы вочы.— Яно, бывае, позніцца, а потым даганяе, бярэ сваё... А, не сумуй, дзеўка, узойдуць яшчэ твае цюльпаны.

Але яны так і не ўзышлі. Тут ужо, мусіць, як заведзена, калі ёсць цуд, дык ёсць, а не... Падумаць, дык яшчэ новядома, каму пашанцавала ў тую вясну, а каму і не. Лішнія рэчы, лішняе багацце — лішні клопат. Нагаданы сёння такі лішні клопат таму, хто займеў цюльпаны, ночка вясёлая ім выпадала, не прыкласці ім было галавы, не заснуць, а Светка магла спаць спакойна. Заўтра ў вясковай школе-васьмігодцы павінен быў адбыцца выпускны вечар, і не проста выпускны вечар сярод чарады іншых, а апошні. Вёска развітвалася са школаю. Перавяліся ў вёсцы дзеці, не было каму вучыцца ў той школе. Настаўнікаў больш, чым вучняў, у восьмы клас хадзіла толькі сем чалавек, тры хлопчыкі і чатыры дзевачкі. Адной дзевачцы, дачцэ Калістрата, бог не даў пары. Кепска маліўся, жартавалі ў вёсцы. Але жарт гэты быў горкі. Ужо шмат каму з іншых дзяўчын, што раней закончылі школу, не было ў сяле пары. Хлопцы — вольныя казакі. Усталі на ногі — і шукай у полі ветру. Усюды яны жаданыя. Дзяўчыне прыстроіцца куды больш складана. Больш трымаюцца яны маці, дый пра замуства думаюць. З маленства думаюць, нездарма ж у лялькі гуляюць, а хлопцы больш у вайну, у салдат. Вось і пайшлі ў салдаты, пайшлі і не вярнуліся. Засталіся дзеўкі ў нявестах. Каторая байчэй, прыдбала сабе хлопчыка ці дзяўчынку, а пераборлівыя ды ціхія ўжо скарыліся век векаваць у дзеўках. Так што самы час закрываць было школу. Аб гэтым паведамілі ўсім яшчэ ўвосень, нічога нечаканага ў навіне той не было. Зіма, вясна — паўгода — адпушчаны, каб звыкнуцца, і сяльчане, здаецца, ужо звыкліся з думкаю, што не будзе ў іх больш сваёй школы.

Толькі адна справа — звыкнуцца, а зусім іншая — перажыць, калі ўсё адбываецца на тваіх вачах. Лічы ж, шэсцьдзесят гадоў была, была ў вёсцы школа, і раптам няма. I сапраўды ж узяць — з чаго пачыналася ў сяле Савецкая ўлада — са школы. Усёй грамадой і будавалі яе, а пакуль пабудавалі, вучыліся спачатку па хатах. Месяц ці колькі там у адной хаце, потым у другой. Аж вось займелі сваю школу. Невялічкую, пачатковую, але сваю, як царкву займелі. Пазней, калі адышла граніца і стаў тут дзетдом, пад школу прызначылі дамок камсаставу. Расфарміравалі дзетдом — самы вялікі дзетдомаўскі корпус, які ў свой час таксама служыў пагранічнікам казармай, аддалі пад школу. I настаўнікі, і вучні раскашавалі. I бацькі радаваліся — месца ў новай школе было багата. Хаця, трэба адзначыць, бацькі не вельмі прыглядаліся да той школы. Гэта, пэўна, як хлеб,— ёсць, так і павінна быць, ясі яго і не думаеш. Але вось калі ўжо няма яго... Нешта падобнае адбывалася і з той школаю. Надышоў выпускны вечар, і шмат хто з бацькоў пачаў за галаву хапацца: а як жа маё дзіця, малое яшчэ, на восень будзе? Дырэктар школы і той жа Мар'ян супакойвалі: