Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— Ну што, пойдзем?

— Куды? — здзівіўся Мар'ян. Ён ужо забыўся праСідара.

— Паглядзім, як людзі жывуць,— нагадаў Якуб.

— Людзі?

— Людзі, Мар'ян, людзі. А мы з табой... Адразу пасля вайны пазыку для калгаснікаў узяў, каб адбудоўваліся. Тыдзень таму назад закончыўся тэрмін той пазыкі, ніхто не выплаціў. У доўг, Мар'ян, на пазыку ўсё сяло жыве.

— Сідар таксама ў доўг, на пазыку?

— З усяго сяла толькі адзін Сідар на свае грошы хату паставіў.

— Дык ты яго замест помніка пастаў, гуляе ж пастамент.

— Паставіў бы, Мар'ян, паставіў. Разлічыся ён за сяло, сплаці тую пазыку. З маёй кішэні вылічаць яе грозяцца. Так што твая праўда, не ведаю чаму, навошта з той вайны жывым выйшаў.

— Да Сідара паплакацца бяжыш.

— Не паплакацца, паглядзець, як людзі жывуць. I табе гэта, думаю, не пашкодзіць. Ён пра бацьку твайго больш за ўсё сяло ведае. Цесць яго да апошняга побач з ім быў.

— Вось таму я і не хачу яго бачыць і не пайду да яго,— сказаў Мар'ян, нечакана для сябе завагаўшыся, ужо амаль што вырашыўшы ісці да Сідара, таму што не было яму той ноччу нікуды дарогі. I каб не сустрэўся яму Якуб, ён, пэўна, перабыў бы ноч каля пастамента. Тупіковая была ноч, адсякала яна дзень мінулы, а значыцца, і будучы. Дык няхай ужо не будзе і гэтага дня: ноч і ноч. I не з таварышам, добрым сябрам, а з ворагам. Мо сапраўды бацька з таго свету перадае яму праз ворага сваё апошняе слова. У жыцці гэтых слоў ад яго ён чуў не так ужо і шмат, бацька ў хаце заўсёды быў толькі госцем. Усюды і ўсім дапамог, толькі не яму, роднаму сыну. I Мар'ян не працівіўся, калі Якуб узяў яго пад руку і павёў ад пастамента, ад дзетдомаўскага па-зімоваму ўжо чорнага і каравага бэзу.

Накрыты загадзя стол непрыемна ўкалоў іх, але выгляду ні Якуб, ні Мар'ян не падалі, таму і ішлі. I за стол селі адразу, як у воз упрагліся. Святочнай узрушанасці, як вядзецца ў застоллі, не было. Спраўна налілі, спраўна выпілі. З гаворкаю не спяшаліся, прымерваліся, прыкідвалі, час ці не час яе заводзіць. Атрымлівалася, што пасля першай яшчэ не час, і да таго ж настольніца была вельмі яркаю, не па мінуце, не па выпадку, які сабраў іх усіх разам, збівалі, надакучліва лезлі ў вочы чырвоныя крыжыкі, што конікі, якіх выпусцілі на белае поле. А яшчэ Мар'ян з Якубам стрымлівалі Сідара, бо таму вельмі ўжо няўсцерп было хутчэй перайсці да сур'ёзнага. I яны адчувалі сябе няёмка, усім сваім выглядам паказвалі яму, што зазірнулі проста так: выпіць і разбегчыся. I той, здавалася, зразумеў гэта, скарыўся, наліў па другому разу. Але цяпер не па-гарадскому, не палову шклянкі, а, як заведзена ў вёсцы,— па поўнай. I сабе поўненькую, без скідак на тое, што ён гаспадар, гаспадару не гожа піць нароўні з гасцямі, нягожа пры гасцях напівацца. Па поўнай усе трое і выпілі, перавялі дух, заелі. Чырвоныя конікі на настольніцы, здаецца, супакоіліся, перасталі скакаць перад вачыма, ціха хадзілі, пасвіліся сабе між закускамі. I яны налеглі на закускі. Сідар паклаў на стол папяросы.

— Закурым, мужыкі, ноч сёння — год, усё паспеем.Усё і ўсіх ураўняе ноч.

— Гэта так,— згадзіўся Якуб,— ноч злодзею, дзень — чалавеку. Ноччу ці днём будаваўся, Сідар?

— Ані дня, ні ночы не было, Якуб. Свету белага не бачыў. Разумею, куды ты гнеш. I не ведаю, як табе адказаць, усё ж на тваіх вачах было. За мною яшчэ і спасіба табе.Ты ж мне і дапамагаў. Без цябе мне з фундамента не вылезці б. Яшчэ раз дзякуй табе ад жонкі і дзяцей.

— Гэта за тое, што сволач я, спасіба ён мне гаворыць,— звяртаючыся да Мар'яна, сказаў Якуб. I быў ён,здаецца, яшчэ не п’яны, мо нават яшчэ цверазейшы, чым на вуліцы. Але цвярозасць гэтая была нейкая нядобрая, ліхаманкавая, што прыходзіць да чалавека, калі ён увесьва ўладзе нейкай адной надакучлівай думкі, і думка гэтая жахлівая, і штосьці ўжо незямное бачыцца яму, і ён як абуджае сябе, гаворыць пра сябе, як яго і няма. Нібы з небыцця гучаў і голас Якуба:

— За тое, што я сволач, столькі я, Мар'яне, гэтых спасіба атрымаў, а што добрага ні зраблю, усе плююць у вочы. Выцірацца не паспяваю. Мо і мне плюнуць на дабро, калі я, сволач, больш патрэбны на свеце. Украду — апраўдаюць. У кожнага на языку да цябе: з чаго гэта ты такі чэсны і сумленны, ці паспеў, накраўся ўжо...

— Хопіць, Якуб,— паспрабаваў спыніць старшыню Мар'ян.

— Ты мне глотку не затыкай. Гарэлка ёсць, я яе гарэлкай лепш залью, а праўду ўсю да капейкі выкажу.Толькі і ты, Мар'ян, усю праўду скажы, хочу я паслухаць тваёй праўды, праведнік, за што ты мяне міратворцам абазваў. Хопіць тваёй белай праўды на наша з Сідарам чорнае жыццё. Налівай, Сідар, і гавары, бачу, свярбіць у цябе язык.