Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Уладзік вырашыў не пакідаць Нівак, перапачаваць тут, але дасведчыцца, хто сваволіць тут, пракудзіць. Калі на самай справе Трубецкі, а такую думку ён дапускаў, хаця і не павінен быў дапускаць, усё ж дзесяць гадоў у школе адвучыўся і прайшоў адзін курс культасветвучылішча. Але ў школах тых адно, а ў жыцці другое, шмат чаго тая школа ў іхнім жыцці разумее. Трубецкі ж, калі ён да сённяшняга дня пагранічнік, даруе яму, Уладзіку. Ён жа кожны год на Дзень пагранічніка носіць на яго магілу жывыя кветкі, фарбуе агароджу. А калі яго няма, паглядзіць усё ж, хто ёсць тут. Ці ёсць на самай справе нячыстая сіла, мо здарыцца так, як некалі тут ужо было, недзе напярэдадні рэвалюцыі. Дзед Ахрэм выправіўся на рыбу, прадуха тут у возеры, каля Нівак, была. Паехаў ён на кані, а прыджгаў дамоў пехатою: нячыстая сіла, нячыстая сіла ў Ніўках, лесавікі, усе з бародамі кудлатымі. Пайшлі ўсім мірам праверыць: ніякіх лесавікоў, ніякай нячыстай сілы. Людзі як людзі, у зямлянках каля Нівак жывуць, толькі дэмакраты, супраць цара, значыцца. Ну, супраць дык супраць, мы таксама ўсё жыццё супраць і зрэдку толькі за.

Уладзік думаў, што чакаць яму прыйдзецца доўга, але толькі прымружыў, здавалася, на хвілінку вочы, пачуў, як нешта стрэліла, як з пушкі грымнула, ірванула так, што ўвушшу заклала. Ён зірнуў на рэчку і ўсё зразумеў. Рэчка ўся ў месячных сцежках, з чыстай медзі тыя сцежкі, з серабра і золата адкаваны, і на гэтых сцежках у золаце і серабры купаюцца гаспадары ракі, шасцёра, цэлае сямейства баброў. Вось нячысцікі дык нячысцікі, самі як адлітыя з падчарнёнага серабра і золата, то змейкай, цугам, адзін за адным праносяцца праз усю раку і вады не ўстрывожаць, толькі разрэжуць плынь, як хлеба скібу адрэжуць ці як зямлю плугам узаруць. I вада, як зямля, распластаная на дзве часткі, доўга не сыходзіцца за імі, захоўваючы іх след. А то возьмуцца гуляцца адно з адным, маладыя абкладуць старога бабра, як унукі сівога дзеда, учэпяцца ў яго, павіснуць хто на хвасце, хто на загрыўку, хто збоку. А ён свечкай устае з вады, адбіваецца. Старая бабрыха ўбаку пасмейваецца толькі. I тады бабёр не вытрымлівае, аднаму ў каршэнь, другому поўху, трэцяму выспятка. А сам праз галаву сальта-мартале: беражы, чалавеча, вушы — аглушыць. Як урэжа хвастом-лапацінаю, дубы ўгінаюцца, і цішыня, цішыня на вадзе, на рэчцы, як нікога і не было, пустэльна, спакойна. I раптам шасцёра вадалазаў-падводнікаў, у акулярах нават, здаецца, свечкамі ўздымаюцца над вадой. Пярэднія лапкі складзены на грудзях, галоўкі, мысы выцягнуты да месяца. I ўсе яны перабіраюць лапкамі, моршчаць мыскі, вусікамі паварухваюць, ад месяца носікаў і вачэй не адводзяць, як богу, моляцца яму. I самі ўсе спрэс месячныя, з чырвонага золата адлітыя, серабром і золатам пырскі вады ва ўсе бакі. Цырк, дый годзе.

Уладзік не чакаў і думаць не думаў, што рэчка, ноч гэтая зробяць яму такі падарунак. Ды дзеля аднаго толькі гэтага варта паміраць, выбухаць, губляць памяць, варта жыць. I дзе, у якім краі ёсць яшчэ такое? Ці можа зямля сатварыць яшчэ большы цуд? Не і не. Хай жа будзе навекі бласлаўлёная зямля, якая так радуе. Навекі стаяць табе, навекі цешыць чалавека, і хай не зводзяцца род звярыны і род людскі. Гэтага жадаў, аб гэтым думаў Уладзік, калі амаль ужо на світанні вяртаўся з Нівак дамоў. Думаў, што недарэмна адкрылася яму бабрыная радасць, не толькі яму, але і Трубецкаму, пэўна. Памёр, загінуў чалавек, але і мёртвы прыйшоў паглядзець на бабрыныя гульні. I кожную, мусіць, месячную ноч прыходзіць сюды. Ведае, што там жа ходзіць яго смерць, ходзіць і знаходзіць яго. I кожны прыход гэта нанава, кожны раз смерць, але ёсць за што паміраць. Недарэмна і бабры абралі сабе пад жытло такое, здавалася б, няўдалае месца. Горшага месца і прыдумаць цяжка. Лазовых ці якіх іншых кустоў няма, асіна там таксама не расце, амаль што гола ўсё кругом. I на гэтым голым, на бугры, дзе стаіць стары пагранічны слуп, дзе колісь пралілася чалавечая кроў, яны пабудавалі сваю хату, пад зямлёй да слупа пракапалі нару, а сюды ж кожны дзень прыходзяць яшчэ і людзі. Даспадобы гэтая мясціна вяскоўцам. Вясною праводзяць тут маёўкі, збіраецца моладзь, танцуюць, спяваюць, іграюць на гармоніках. Летам любяць пасядзець, адпачыць на бугарку і старыя. З яго, з бугарка гэтага, відно ўжо іх сяло, хаты, і рэчка далёка відаць. Ціха тут, спакойна, ні камара, ні мошкі, месцейка высокае, ветрык добра павявае. I вось на такім бойкім, непаглядным, здавалася б, зверу месцы пасяліліся бабры. З розумам звяры, з вялікім розумам. Дапетрылі, што тут яны не толькі навідавоку ў кожнага, але і пад аховай, ноччу іх сцеражэ таварыш граніца, Трубецкі, удзень уся вёска. Не дадуць у крыўду, таму што ў вёсцы хоць і браканьер на браканьеры, але баброў ніхто не кранае. Нейкі даўні запавет ад дзядоў яшчэ пераданы вяскоўцам: не крыўдзіць баброў, быццам яны ў сваяцтве з тутэйшымі мужыкамі. Самі мужыкі былі колісь бабрамі. Былі. Уладзік пераканаўся ў гэтым.