Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— Ад чаго ратавацца? Як ратавацца? — пытаў ягоВовік.

— Ад грахоў, ад грахоў, маліцца трэба.

— Маліцца? Сёння ты, дзед, молішся, а што ты ўчора рабіў? — гэта зноў Вовік.

— Вось таму я і малюся...

— Молішся... Я не толькі гарэлку п'ю, я і пісанне чытаў. I там чорным па белым: дзяла нашы пойдуць з намі на той свет. Маліся, дзед. А я буду гарэлку піць. Усё роўна і на табе, і на мне на тым свеце вазілі і будуць смалу вазіць...

Што адказаў Вовіку дзед Калістрат, Уладзік ужо не чуў, быў далёка ад іх, ды і галаву затлуміла іншае. Праўдзівей кажучы, нічога не тлуміла галаву, была яна пустая, адпачывала, адпачывалі вушы, вочы. Адразу ж за клубам, па-над возерам, амаль што ўшчытную, прыпадаючы да апошніх хат, стаяў дубняк, і дубы выдавалі ўначы такімі даверлівымі і безабароннымі, што мімаволі хацелася прылашчыць іх і падбадзёрыць. Дзесьці пад Кіевам рэчку перагарадзілі плацінаю, зрабілі вадасховішча, і тут амаль што восем месяцаў запар у дубняку трымалася, не сыходзіла вада, дубы не выстойвалі ў вадзе, моклі, чэзлі і падалі. А да ўсяго ж апошнім часам іх бязлітасна выразалі на дровы. Вось і зараз дзесьці недалёка па-зладзейску пароўвала бензапіла. Уладзік напачатку хацеў пайсці на гэты гук бензапілы, але потым перадумаў: што з таго, пазнае ці не пазнае ён парубшчыка. Паглядзіць, паўздыхае і адыдзецца ні з чым. Дровы патрэбны кожнаму, дубы ўсё роўна гінуць, а ён не толькі дрэва, звера, бабра абараніць не здольны. I Уладзік павярнуўся і пайшоў у другі бок ад зладзейскай пілы, і неўзабаве ён зноў быў на вясковай вуліцы, схаваныя ўначы хаты стаялі таксама безабаронна і маўкліва, як і дубы. I наогул уся зямля ўначы была нейкай безабароннай, нямой і даверлівай. З высокага неба лупілі на яе вочы бозгалосыя і зыркія зоркі. Агрубела і як бы вінавацячыся чагосьці хаваліся ад іх святла ў цень хаты, што самі ж яго адкідвалі, шыліся да ценю платоў, дрэў і хлявоў. I быў у гэтым іх хаванні нейкі маўклівы папрок, прашэнне аб памілаванні. А мо гэта яго, Уладзікава, душа прасіла літасці. Слых, зрок яго былі да хваравітасці абвостраныя, бы ўсё ён бачыў і чуў голым, аголеным да нерваў целам. Такое надаралася з Уладзікам і раней, асабліва ўначы. Удзень ён слеп ад зыркага святла, як крот, і глухнуў, што глушэц, траціў слых ад шматгучнасці, мітуслівасці летняга жыцця і замыкаўся ў сабе, засяроджваўся на нечым адным, не вельмі значным, цьмяным і далёкім. Хаваўся ў гэтым змроку і цьмянасці, а ўначы вяртаўся. I жыццё ўначы было больш зразумелым яму за жыццё дзённае, таму што ўначы было месца і яму, днём ён не мог знайсці сабе месца. I Уладзіку ўжо даўно здавалася, што так жыве не толькі ён, але і ўсе іншыя, уся вёска. Дзённая жытка, праца ў калгасе, у гародзе — на сваіх сотках — гэта толькі так, для прыліку і таму, што так ужо заведзена. Пры святле людзі саромеюцца жыць, робяць тое, што прынята рабіць, саромеючыся свайго ж твару, твараў суседзяў, усміхаюцца, гавораць адно аднаму штосьці неабавязковае і не вельмі слушнае. А цёмначы людзі вяртаюцца да саміх сябе. I вось тады якраз і пачынаецца іх сапраўднае жыццё, калі не трэба ні ад каго хавацца, калі твой твар і так не разгледзяць, не трэба ўпрыгожваць яго ўсмешкаю, трэба проста рабіць тое, што табе на самой справе неабходна рабіць, у чым ты ўвесь сам. Нездарма ж людзі прызнаюцца, гавораць пра каханне больш ноччу, цалуюцца, захутаўшыся цемрай, зачынаюць дзяцей. Чалавек шчыры, калі ён не бачыць свайго твару, тады ён давярае рукам, вуснам. I рукі, вусны без навіслых на іх слоў гавораць куды больш, растлумачваюць тое, што немагчыма растлумачыць, на што не хапае ніякіх слоў. Ноч даравана чалавеку, каб адкрыць, выказаць самае патаемнае, садраць з яго тыя адзежкі, у якія ён захутвае сябе, калі ўзыходзіць сонца. Мо гэта ідзе ад звера яшчэ за ім, а мо звер тут ні ў чым не вінаваты. Усё ад самаго чалавека, ад нядобрага ў ім, ад сораму там, дзе няма чаго сарамаціцца, ад таго, што жыццё чалавека пайшло кудысь не туды, не ў той бок, жыццё людзей яго, Уладзікавай, вёскі. Вось таму яны і падоўжылі сабе дзень, ператварылі ноч у дзень. Вось таму ён і блукае ўначы, сноўдае, бадзяецца, як мядзведзь-бадзяга; сноўдае па сваім падворку ў адным споднім і дзед Люлька.

Уладзік спыніўся і ўгледзеўся: сапраўды хадзіў па падворку дзед Люлька, але чамусьці не па сваім, а па суседскім. Краў нешта ў суседа, і, мусіць жа, не ад нястачы і пільнай патрэбы, а таму, што дня не мог перабыць, каб што-небудзь не ўкрасці. Па сяле анекдотам хадзіла, як дзед Люлька пакраў на рэчцы свае жакі, пакраў, прыцягнуў дамоў і схаваў у хляве. Пайшоў на рэчку праверыць ужо свае жакі, а іх няма. Туды, сюды — няма: