Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Хаця людзей каля Курскай дугі, з якой і пачаўся суботнік, дадалося, падышло яшчэ некалькі мужчын і жанчын, павылазілі з-за кустоў і дзеці на чале з Іванчыкам, дамовіліся, што ўсёй дарогі чапаць не будуць, хапіла б часу і сілы засыпаць толькі самыя вялікія ямкі тут, на подступах да дугі. А там мо зжаліцца старшыня і дасць усё-ткі трактарок. Старшыня з'явіўся на дарозе дзесьці гадзіны праз дзве, калі сама толькі ўвайшлі ў ахвотку мужыкі, возячы пясок, узбіліся на ўспамін, як спраўлялі яны работу ў маладыя свае гады, сам чорт не братам быў ім, гарэла ў руках работа. Успомнілі былое і як памаладзелі, як успомнілі той даўні час і сякеры, і заступы ў іх руках. I мне цяжка было ўгнацца за імі. Напачатку я таксама ўзяў сякеру, калоў на плахі альху, што ссек Кандрат. Але калоў, мусіць, так няўмела і не па-людску, што Нікадзім прагнаў мяне, за тры ўдары разваліў надвае альховы пацурбалак. А я далучыўся да жанчын, што заступамі дзяўблі абочыну, толькі прыладзіўся, стаўшы каля Надзькі, у думках паспачуваў ёй, таму, як яна пнецца са сваім жыватом, дзяўбе тую збітую ў камень зямлю, як пачуў шум матора, з-за павароту выскачыла зялёненькая «Ніва» Карабля. Там, каля павароту, не даязджаючы метраў з пяцьдзесят да нас, ён і спыніў машыну. Мы таксама разагнуліся, пачалі чакаць Карабля. Але ён так і не падышоў да нас. Да яго пад'ехаў на калёсах з пяском Анісім.

— Чаму не на суботніку? — спытаў яго Карабель.

— Як гэта, не на суботніку? — здзівіўся Анісім.

— Палавіна сяла не выйшла на суботнік, не пайшла ні перабіраць бульбу, ні садзіць яе. Пачаму?

— А тут што?

— Тут я не ведаю што. Самадзеяцельнасць калгасная, вось што тут.— Карабель выгаворваў гэта Анісіму, але, па ўсім, звяртаўся і да нас. I мне было прыкра і няёмка слухаць яго, чамусьці я думаў, што іменна з-за мяне, гарадскога чалавека, ён не падышоў і да людзей. I калі папраўдзе, дык я не вельмі і хацеў, каб ён падыходзіў, бачыў мяне тут, здароўкаўся са мной. Чаму, не ведаю, але мне было б сорамна падаваць яму руку пры людзях, пазіраць яму ў вочы. I да таго майго сораму прымешвалася шмат чаго іншага, такога, што ні тады, ні зараз я не магу растлумачыць. Больш за ўсё нешта дзіцячае, няпэўнае. Карабель выгаворваў Анісіму зусім не злосна, ён нібыта скардзіўся яму, а заадно праз яго, пэўна, і мне, скардзіўся, што яго падпірае пасяўная, што дарогу гэтую інвалідам не адладзіць, што за дарогу з яго не спытаюць, а сарвецца пасяўная — штаны здымуць. I ў той яго скарзе што ні слова, то праўда. I мне было сорамна той праўды, было сорамна за яго, Карабля, і за сябе, за чужую і сваю бездапаможнасць. Бездапаможнасць дарослых людзей, усёй вёскі перад жыццём. I такім бездапаможным я адчуваў сябе толькі ў дзяцінстве. Але ў дзяцінстве я кожны раз усё ж ведаў, хто вінаваты ў маёй бездапаможнасці. Канечне, дарослыя, пад якімі я хадзіў, і маё дзяцінства, тое, што мне мала яшчэ гадоў, малы я, і ў мяне заўсёды заставалася надзея: вось вырасту і ўсё пераменіцца. Усё будзе рабіцца па справядлівасці і па закону. I да таго ж я заўсёды мог збыць сваю бездапаможнасць, усцешыцца салодкімі слязьмі маючых хутка адбыцца перамен. А цяпер? Нашто мне спадзявацца цяпер, як пазбавіцца адчаю.

Я, канечне, разумеў, што адчай гэты таксама адносны і ў гэтай адноснасці нейкая прасёлкавая міжкалгасная дарога наогул нішто. Нішто і сама глыбінная неперспектыўная вёска, да якой прыбіла мяне жыццё, нішто ў параўнанні з тысячамі іншых перспектыўных вёсак. А я бачыў іх. Іх з годнасцю і з гонарам паказвалі мне. Можна сказаць, дэманстравалі. Дэманстравалі цудоўныя жывёлагадоўчыя комплексы на тысячы і тысячы галоў буйной рагатай жывёлы, цудоўныя дамы, не дамы нават, а катэджы на два ўзроўні, заасфальтаваныя пад'езды да іх, пакрытыя асфальтам вясковыя вуліцы і праспекты. I ўсё гэта вобразна называлася перадавым акопам сяла будучага. У той перадавы акоп не вельмі, праўда, імкнуўся вясковы жыхар: усе дамы, катэджы пабудаваны толькі дзяржаваю і ніводнага дамка не ўзведзена самімі людзьмі. Але ўсё роўна там жыццё працягваецца ці бярэцца новым і нанава, а тут... таксама ж перадавы акоп, аднае толькі розніцы, што перадавая гэтая тут з часоў вайны. Як заселі ў тым акопе мае землякі, калі да іх падкаціўся фронт, так і засталіся ў ім па сённяшні дзень. I вось гэтага я зразумець і прыняць не мог. Чым яны правініліся перад усім белым светам. I ці такі ўжо бязвінны я, што вырваўся з таго акопа. Ці так ужо бязвінныя ўсе іншыя, што вырваліся падобна мне. I ці сапраўды магчыма вырвацца, калі нехта застаецца ў акопе. Перад маімі вачыма заклік абаронцаў Сталінграда: «Единственная уважительная причина ухода с передовой — смерть!»