Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— Каго мы чакаем, каго прычэкваем? — час ад часу перапытвае глухаваты Калістрат.

— Мо хто яшчэ падойдзе,— узіраецца ў вокны хатаў Ахрэм,— усё ж сяло, гаварылі, выйдзе.

— Гэта ўчора гаварылі, а сёння ўжо не да дарогі. Дзень такі, што сама сеяць.

— На сяўбу ўсе пайшлі, старшыня ўсіх на бульбу паслаў,— паведамляе, пад'ехаўшы па калёсах, Анісім.

— Якую бульбу,— здзіўляецца Лукаш.— Запісалі ж, пастанавілі на сходзе: ладзіць дарогу. А тут нас сабралася ўсяго ж адзінаццаць толькі чалавек. А дзе ж астатнія, а дзе ж прадсядацель?

— Чаго ты ў мяне пытаешся,— Анісім злазіць з калёс, падцягвае церас сядзёлак, папраўляе хамут, што з'ехаў набок, ад чаго конік зрабіўся падобным на дзеда Ахрэма, які стаіць перад ім з насунутай яму на вочы шапкай. Адно толькі вока, чырвонае і слязлівае, і відно з-пад той шапкі.

— А каго нам, Анісім, пытаць,— лыпае гэтым адзіным вокам Ахрэм.— Бога, дык яго няма...

— Разгаварыўся ты, дзед, не ў меру. Паміраць пара, пад дубкі ўжо час, а ты гаворыш, гаворыш.

— А калі ж і гаварыць, як не перад смерцю. Глядзі, Анісім, глядзі, колькі нас тут ёсць.

— Усе, хто мае ахвоту і час, сабраліся. Франтавікі ўсе, баптысты ўсе, бабулі, што самі яшчэ хадзіць здольныя, што топчуць яшчэ зямельку. Адзін зэк нават. Здароў быў, Вовік-алкаголік. Адна...— Анісім скоса пазірае на цяжарную Надзьку, думае, што сказаць пра яе, але гаворыць зусім не тое, што думае: — Даярка Надзька з намі. Каго табе яшчэ трэ, Ахрэм?

— Мо прабегці па хатах, каго яшчэ паклікаць, не ўсе ж выйшлі. Не ўсе на калгасную работу пайшлі.

— I трактарок бы які,— падказваюць франтавікі, што стоўпіліся каля Нікадзіма.

— Суботнік — дзела дабравольнае і сазнацельнае. А наконт трактарка, то... пярдзячай парай, пярдзячай парай, хлопцы і дзеўкі, упраўляцца будзем. Назапасілі за зімку гэтай пары... Н-но, пайшоў,— падганяе коніка Анісім. А людзі ўжо на хаду кідаюць на калёсы хто што прыхапіў: сякеры, заступы, вяроўкі, цягнуцца ўслед за калёсамі, бы суправаджаюць пахавальныя дрогі. Ідуць міма разбуранага будынка дзіцячага дома, па вуліцы, якой сельсавет, як у насмешку, даў назву Дзетдомаўская, міма свежапастаўленага з асінавых белых дошак плота, за якім у дзетдомаўскім садзе жоўта свецяцца на сонцы хаты Місцюка і Паніхіды, мінаюць могілкі, што аж разлягаюцца ад граю гракоў і груганоў. Азіраюцца на тыя могілкі: набліжаецца радуніца, і іх чакае работа і тут, на могілках, дзе спадобіліся ўжо атрымаць адпачынак іх бацькі і дзяды. Міма могілак ідуць ціха, ступаюць асцярожна, асцярожна ступае і конь, скошваючы вока на вечнасць, што ахоўваецца, як вартаю, высокімі крыжамі. Мінаюць могілкі і разыходзяцца, уцягнуўшыся ў лес, дзе пырхаюць з галінкі на галінку, з куста на куст гаманкія птушкі. Пырхаюць шумна і шматкрыла. I мімаволі ствараецца ўражанне, што гэта не птушкі лётаюць, а спрабуюць узляцець самі кусты з набраклымі, гатовымі таксама да палёту пупышкамі. I такая гатоўнасць ва ўсім у прыродзе, чаго ні датыкнецца вока, куды ні ступіць нага. Нават дарога, якая далёка выступае скрозь голыя дрэвы з застылымі бліскучымі на сонцы лужынамі, здаецца, лунае ўжо ў небе разам з гэтымі лужынамі і дрэвамі. Дарогу, лужыны, дрэвы ўзняў у неба на сваіх крылах бусел, што кружыць у далечыні.

— Першы бусел,— прыглядаюцца да яго бабулі.— I ляціць, ляціць. Ну, тады і мы яшчэ паляцім, дзеўкі, выйдзем замуж.

У мужчын свая гаворка. Яны прыглядаюцца да альховых і бярозавых кустоў, мяркуюць, што распусціцца наперад — вольха ці бяроза. Вольха — будзе лета дажджлівае і мокрае, бяроза — на цяпло, на сонца. I прыкметы паказваюць, што ўсяго давядзецца паспытаць іх лету, будзе яно дажджлівым і сонечным, мокрым і сухім. Пераблыталіся прыкметы. Пупышкі набракаюць адначасова ў вольхі і бярозы. I зразумела чаму. К канцу ідзе белы свет. Гэты канец свету яны прадказвалі даўно і таму, мусіць, цяпер не вельмі засмучаны, чорт яго бяры, канае свет і хай канае, а цяпер, пакуль угравае яшчэ старыя косці сонейка, рабіць трэба. А ў рабоце няма месца смутку. У рабоце паспрабуй толькі смуткаваць, загрызе яна цябе. Дасі сабе паслабленне і змучыш сябе і работу. Сёння да ўсяго ж яшчэ не проста работа, суботнік, і ўсе прыглядаюцца адно да аднаго, як хто варушыцца. Паскідалі з плеч фуфайкі, разабралі з калёс сякеры і заступы. Пажвавеў і сам конік, угрэўся на сонейку, успомніў, мусіць, маладыя свае гады, паспрабаваў заржаць, але толькі падаў голас, прарваў плёўку, што гады і гады назад заклала глотку, і як засаромеўся: даўно ў зямлі ўжо, даўно ўжо заворана плугам яго маладосць, налёг на пастронкі, крануў з месца калёсы з пяском, і яны пацягнуліся за ім, парыпваючы нямазанымі коламі, ныраючы, як падаючы, у яміны і калдобіны.