Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Дзетдомаўскі сад заўсёды пачынаў цвісці, як гарэць, адначасова, і, гледзячы на яго, вяскоўцы кожную вясну ўспаміналі дзетдомаўцаў: жылі дружна, таму і цвіце так дружна. Сіроцкі сад, слёзы сірат цвітуць, гора іх і мукі квеценню распускаюцца.

Вось таму, пэўна, ніхто ў вёсцы і не даваў веры, што ўдасца Місцюку пралезці ў гэты сіроцкі сад. Засцеражэ ён сам сябе, памяць, што жыве ў ім, не пусціць да сябе ліхога чалавека і добрага таксама не пусціць: вялікі то грэх, не дараваны — лезці ў памяць, таптаць яе нагамі, ставіць хату. На крыві, на слязах усё добра расце, але папярок горла становіцца, дзярэ горла. Гэтыя словы даходзілі, пэўна, і да Місцюка. Ён апошнім часам унадзіўся ездзіць у горад і хадзіць у сельсавет. Не вылазіў з сельсавета. Старшыня яго зрабіўся лепшым сябрам і таварышам. I яшчэ напрадвесні вёска ўведала: атрымаў ад сельсавета Місцюк дазвол сяліцца ў дзетдомаўскім садзе. Ускалыхнулася: не інкаш, купіў кляты Місцючышча старшыню, хабару, золата па лапу даў, ад цесця яшчэ тое золата захавалася ў яго. Пазней ужо, калі Місцюк паставіў ужо ў садзе зруб, Якуб Саліла прама пры народзе вылепіў у вочы старшыні сельсавета пра тое золата. Але старшыня адгаварыўся:

— Не было, не даваў ніякага золата.

— Тады, пэўна, вялікія грошы былі.

— I грошай не было.

— Пшанічкаю ўзяў, я ведаю,— улез Ахрэм, які слухаў іх гаворку.— Вагон пшаніцы з цаліны прывёз і на двор табе выгрузіў. На свае вочы бачыў, як усю ноч насіў...

— Гаўна вагон, стары ты пень,— не вытрымаў нагавору старшыня.— Ну, мяшок цэменту завёз.

— I ты за мяшок цэменту... — Салілу нават у чырвань кінула, і ён паспешліва пайшоў прэч. I ўсе астатнія разышліся, пакінуўшы старшыню аднаго сярод вясковай вуліцы.

Мо калі б адразу і гуртам, дружна, вёска і адстаяла б дзетдомаўскі сад. Але ў кожнага быў свой клопат. I што той сад, зямля пад нагамі гарэла, якраз у тую пору пачаліся пажары. I хаця пра дзетдомаўскі сад і Місцюка гаварылі ў кожнай хаце і кожную вольную хвіліну, але калі Уладзік пайшоў па хатах з паперчынаю, на якой было напісана: аб'явіць сад музеем, даць яму імя Мар'яна Знаўца, ад Уладзіка ўсе толькі адмахнуліся, маўляў, не да цябе, хлопча, адстань, адчапіся. Уладзік здзівіўся: як жа гэта так — па хатах, па завуголлю ўсе гавораць пра сад, шкадуюць яго, а бараніць ніхто не хоча, ніхто не жадае пісьмова выказаць гэта, ніхто не падпісвае яго паперы. Нават яго родныя бацька з маткаю не жадаюць распісацца. Ён распісаўся за іх сам. Сам за сябе адразу распісаўся і Вовік-алкаголік, і той яго подпіс ледзь не сапсаваў справу.

— Пад рашотку, пад цюрму падводзіш,— убачыўшы Вовікаў кручок, сказаў Кандрат.— Я б і так без паўлітры тры дні думаў, падпісваць тваю бумагу ці не, а пасля таго як яе Вовік падпісаў, мяне і за яшчык гарэлкі не ўгаворыш падпісацца.

— Дзядзька Кандрат, я чуў, самі гаварылі, вы ж за тое, каб сад назвалі партызанскім. Знаўцовым садам.

— Гаварыў,— не адмовіўся Кандрат, пачмыхаўшы, пакруціўшы носам.

— Дык я гэту бумагу і напісаў, каб так было.

— Мала чаго, хлопча, я на сваім вяку гаварыў.

— Вы цяпер супраць, выракаецеся сваіх слоў?

— Не супраць і не выракаюся і за бумагу я тваю.

— Дык падпісвайце, дзядзька Кандрат.

— Не, Уладзік, я за такую бумагу, дзе майго подпісу няма. I табе раю, бумагу пішы, пішы, калі грамату маеш і складна выходзіць, а фамілію хавай.

— Дык гэта ж ананімка, гэта ж сорамна.

— Колькі ў цябе пальцаў на руцэ? — спытаў Уладзіка Кандрат.

— Як і ў вас,— адказаў Уладзік,— пяць, а што?

— А тое, што першае, закладай палец: ты за мяне не адказвай. Мо іх у мяне шэсць ці адзін, ты ведаеш. Другі палец: сорам не дым. Трэці, сказаць, тут яшчэ даказацьтрэба: ці то гаварыў, ці то не, а бумага з подпісам — дакумент. Чацвёрты палец: тое ж, што і трэці, гаварыць мы тут можам усё, сабака брэша, вецер носіць. Не ўсё, што думаю, я сказаць хачу, і не ўсё, што гавару, я думаю. Пяты — пайшоў з хаты.

I Уладзік пайшоў. Але подпісы ён усё ж сабраў. Паперчыну яму, праўда, прыйшлося пісаць нанава, не ўпісваючы ў яе прозвішча Вовіка-алкаголіка. Ён дапісаў яго пазней, калі ўсе, хто пажадаў, наважыўся распісацца, ужо распісаліся.

З той паперчынай Уладзік паехаў у раён. Вось чаму яго не было на пажары. Вярнуўся ён толькі на другі дзень, ранкам. Задумку яго загадчык раённага аддзела культуры ўхваліў, з папраўкаю, праўда, але невялікаю: сад Перамогі гучыць лепш, чымсьці імя Знаўца. Уладзік пагадзіўся з ім, яму было ўсё роўна, галоўнае, што загадчык быў за сад, за тое, каб ён рос, квітнеў. А саду ўжо не было. Раніцай, якраз к вяртанню Уладзіка, сыны Місцюка, абодва трактарысты, пад'ехалі кожны на сваім трактары і сцягнулі з аголенай зямлі ссечаныя ўначы яблыні. I ніводзін чалавек не выйшаў нават з хаты, каб паглядзець, як сцягваюць тыя дрэвы, хаця ўжо ўсе ведалі, што адбылося ноччу. I адразу ж усе ў сяле перасталі гаварыць пра былы дзетдомаўскі сад, Фолькі папаўзла па вёсцы, а больш па навакольных вёсках пагалоска, падобная на казку, нібы гэта вялікая няпраўда, што сад звялі, яго немагчыма звесці. Такі ўжо гэта дзівосны сад. Ноччу яго ссякуць, а ранкам ён вырастае зноў. Пасля трэціх пеўняў садзяць яго дзетдомаўцы і бацькі тых дзетдомаўцаў. I яшчэ баялі, але гэта ўжо хтось з сяла, хто ведаў і бачыў, што саду няма: не к дабру, не к дабру ўсё гэта ідзе, так проста не скончыцца. Недарэмна ж яшчэ Мар'ян прадказваў перад смерцю, што хтосьці прыйдзе, ідзе ўжо. I ён спытае за ўсё, за ўсё патрэбуе адказу. Не проста ж хтосьці ходзіць па Ніўках, паліў жа хтосьці лес, здолеў саму зямлю падпаліць. I тут ужо, у сяле, нехта ходзіць. Сыдуцца, сустрэнуцца добрае і нядобрае, і будзе такое, што мы яшчэ чуць не чулі і ведаць не ведалі.