Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

I ў лагер Мар'ян больш не вярнуўся. У бальніцы ён таксама не залежаўся, хаця яго не хацелі выпісваць, далі яшчэ бюлетэнь на два тыдні. Ён парваў яго на аўтобусным супынку каля прывакзальнай плошчы, парваў на дробныя кавалачкі, каб немагчыма было прачытаць яго прозвішча, нібы некаму было цікава ведаць яго прозвішча, знішчыў усе сляды, што ён быў у гэтым горадзе і бальніцы. Аўтобус апошні раз правёз яго па вуліцах горада, які назаўсёды запомніўся яму драўляным і аднапавярховым, такім, якім ён пакінуў яго, адыходзячы на вайну, якім убачыў яго, калі вярнуўся з вайны. I хаця горад даўно ўжо змяніўся, штосьці ў ім усё ж будавалася, уздымаліся двух- і трохпавярховыя дамы, а дамы аднапавярховыя былі цяпер зусім іншымі, каменныя, з сілікатнай каляровай цэглы, з бетанаванымі дарожкамі пад ганак, з пафарбаванымі ў розныя колеры металічнымі агароджамі, і ён бачыў усе гэтыя змены, калі праязджаў па горадзе раней, але цяпер зрок бы здрадзіў яму. I чыгуначны пераезд, што разам з асфальтавым заводзікам, ваенным гарадком, ніжнім складам леспрамгаса належаў цяпер гораду, ён убачыў таксама не сённяшні, а той даўні, сорак першага года, быццам ехаў не на аўтобусе, а зноў чырвоным абозам ішоў на прызыўны пункт. Убачыў і спахмурнеў: тут апошні раз убачыў бацьку, бачыў і не абняў яго, не развітаўся з ім, і тут, на пераездзе, нібы скончылася яго дарога, яго рух. Аўтобусік перакульгаў праз чыгунку, пабег лесам, дзе дарога, як заведзена, была куды лепшаю, чымсьці ў горадзе. I ён весела закуляўся сярод бярозавых і сасновых гаёў, дуброў, чорных балацін і белага моху, палёў, што нечакана расчыняліся перад ім, з застылымі меліярацыйнымі канавамі, паныла зарослымі зялёнаю раскаю. А Мар'ян не прыкмячаў ужо нічога і не глядзеў больш на дарогу і па баках да таго часу, пакуль не скончыўся асфальт і не пайшлі родныя чатыры кіламетры і дзевяцьсот метраў, да Курскай дугі, за непраезджасцю якой знаходзілася яго хата. Ён быў рады гэтай непраезджасці, абмацваючы нагамі балотныя купіны і пазнаючы іх. Ён вяртаўся ў сваю родную вёску амаль што здаровы, малады. Ён быў рады, што сустрэў яго на падыходзе да хаты не хто-небудзь іншы, а іменна Якуб Саліла.

— Ну як, бульбу пасаліў? — яшчэ пажартаваў ён з ім.

— Пасаліў, свінні есці не будуць,— адгукнуўся спачатку той на гэты яго жарт, усміхнуўся, але адразу ж і спахмурнеў: — Вымакла, Мар'ян, бульба, і сена вымакае, так што зубы на паліцу прыйдзецца пакласці.

— Так ужо і на паліцу. Тры рукі, тры нагі на дваіх, і гаспадарка цэлая, яшчэ дадзім прыкурыць.

— Пра што ты кажаш,— не ўспомніў ці не схацеў успамінаць мінулае Якуб.

— Пра тое, што старыя коні разоры не псуюць.

— Не псуюць, але і аруць... Што новага ў горадзе?

— А што новага ў вёсцы?

— Вясковыя навіны старыя. Вось толькі баба Палашка памерла. I «хуткая дапамога» прабілася, а яна ўсё роўна памерла. Пахавалі, праўда, весела. Люлька, аказваецца, падмануў «хуткую дапамогу». Па тэлефоне сказаў, што дзевачка захварэла. А там таксама разумнікі, пытаюцца, як завуць дзевачку. «Палашка»,— адказвае.«Што за імя такое?» — «Так назвалі».— «А колькі ёй годзікаў?» — «Ды дванаццаць ужо». Да дзевачкі паехала, а ёй было за восемдзесят... Калістрат з воза ўпаў, рабрыну зламаў...

— Невясёлыя нешта ў цябе навіны, Якуб.

— Якія ўжо ёсць... Ёсць і горшыя яшчэ,— здаецца, з нейкім намёкам сказаў Якуб.

— Якія яшчэ горшыя? — насцярожыўся Мар'ян.

— А такія... Ходзяць, Мар'ян, чуткі, што атрымаў Сідар дазвол ставіць хату ў дзетдомаўскім садзе.

— А вось гэтага не будзе. Не будзе, Якуб, пакуль я жывы.

— Сёння жыў, а назаўтра аджыў.

— Паглядзім.

Засмуціў, сапсаваў настрой Мар'яну Саліла. Але дома яго чакала радасць. На першы погляд радасць. А далей і яна абярнулася бядою. Прыехала дачка з унукам Гарыкам. Абнімаючы дачку і ўнука, ён спачатку і не прыкмеціў чужога чалавека, вайскоўца з пагонамі падпалкоўніка. Хацеў спытаць, чаму дачка адна, чаму без мужыка, і прыкусіў язык, успомніўшы намёк Якуба.

— Знаёмцеся,— сказала дачка.

— Валянцін,— падаў руку падпалкоўнік.

Мар'ян павагаўся, але руку прыняў і доўга не выпускаў яе, гледзячы ў твар падпалкоўніку, у вочы яму, адчуваючы, як зноў замірае, халадзее сэрца. Дачка нічога не пісала яму пра гэтага Валянціна, а была яна замужам зусім за другім чалавекам.

Стэфа, і Светка з сястрою, і Гарык чакалі, што ён скажа, як будзе паводзіць сябе. I падпалкоўнік чакаў, рукі не вызваляў і вачэй не зводзіў з яго. Гэта Мар'яну спадабалася, была цвёрдасць і характар быў у хлопца. Але ўсё роўна. У вёсцы, пэўна, ужо разабраліся, што да чаго. Усе толькі пра яго і гавораць: пры жывым чалавеку Знаўцова дачка любоўніка ў бацькаву хату прывяла і дзіцяці, сына, не саромеецца. I цяпер, пэўна, з кожнага акна, з кожнай дзіркі ў плоце пільнуюць, як ён з тым любоўнікам абыходзіцца, руку яму паціскае, але гэта бог з імі, хай глядзяць, хай гавораць і абгаворваюць. Чужыя паменцяць языкамі і сціхнуць. А яму што рабіць. Паперці з хаты, выгнаць з двара. Свет распусціўся, людзі падурэлі, дзеўкі бесяцца — гэта ён ужо чуў і ведае. Але да гэтага свету, чужых людзей і дачок няма яму справы. У яго свой свет, свая хата, свая дачка. Яна амаль што ўжо развялася са сваім чалавекам — гэта ён таксама ведае. Але толькі амаль. Не даў жа ён ёй вольную, няма ў яе адзнакі ў пашпарце, дык ці варта ж так паводзіць сябе, не сляпая ж была, калі браліся, калі замуж выходзіла і сына ж нарадзіла, дык і не забывай пра яго. Мар'ян паглядзеў на Гарыка. Той насупіўшыся стаяў убаку, круглатвары, дагледжаны, але і няшчасны. Разумеў, што да чаго, пакутаваў, і слёзы ўжо былі блізка, узміргваючы час ад часу, спадылба пазіраў то на маці, то на яго, то на Валянціна. I Мар'ян бачыў: яшчэ раз ускіне вочкі і выміргне слязу.