Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— Упаў?

— Не, проста сеў. Я на зямлю, а акунь — у ваду. Але галаву ўсё ж высунуў. Яшчэ раз мяне напалохаць хацеў. Галава зялёная, мохам парасла. Вось мы яго і зловім заўтра, усе трое.

— Таго акуня нельга лавіць,— сур'ёзна, без усмешкі сказаў Валянцін.— Ён няўлоўны.

— Чаму няўлоўны? Чаму няўлоўны? Я ж яго ўжо лавіў.

— Ён толькі паказаўся табе. Ён парадаваць цябе хацеў, паздароўкацца з табою, а ты напалохаўся.

— Я напалохаўся? — Гарык, сціснуўшы кулакі, падступіў да Валянціна.

— Ну-ну, я ж табе не акунь,— спыніў яго Валянцін.— Ты спачатку выслухай, а потым крычы. Таму акуню ўчора споўнілася сто гадоў, вось ён і выйшаў з вады паглядзець на цябе. У сто гадоў акуні ўсе вельмі дапытлівыя, хлебам іх не кармі, дай на рыбака паглядзець.

— А што, акуні хлеб ядуць? — падлавіў Валянціна Гарык і абрадаваўся.— Рыбак з цябе! Да рэчкі падыдзеш, рыба са смеху здохне.

— Ну і добра,— здаецца, пакрыўдзіўся Валянцін,— не пайду я з табою на рыбалку.

— Пойдзем, пойдзем, гэта я пажартаваў,— даў адбой, кінуўся ўгаворваць Валянціна Гарык.

— Ну дык кайся і прызнавай, што я самы лепшы на свеце рыбак.

— Ты самы лепшы на свеце рыбак...

— I самы лепшы на свеце грыбнік.

— I самы лепшы на свеце грыбнік...

— Добра,— сказаў Валянцін,— угаварыў, так таму і быць, пойдзем на рыбалку. Пойдзем, Мар'ян Іванавіч?

— У мяне заўтра чарга, кароў пасвіць трэба.

— Пойдзем, дзеда.

— А кароў хто будзе пасвіць? Малако любіш?

— Малако люблю, але баба з мамай малака папасуць... Угавару, яны мяне паслухаюцца, я дапамагаць ім пасля рыбалкі прыбягу.

— Ну, тады пастанавілі, заўтра на рыбалку.

Але рыбалка ў іх у той дзень не адбылася. I ніколі ўжо не суджана было ім усім разам пайсці на рыбалку. Стогадовы дапытлівы акунь застаўся плаваць у рацэ. А Мар'яну пасля той апошняй лазні хацелася ўжо злавіць яго, ды толькі ён пакінуў яго ў рацэ, унуку пакінуў.

Вечар дараваў Мар'яну яшчэ адну апошнюю радасць. Не паспелі яны з Валянцінам узяць пасля лазні свае законныя сто грамаў, толькі ўладкаваліся на верандзе, налілі — паклікалі ў школу, наказалі ісці разам з ключамі: людзі прыехалі.

— Якія людзі, шэфы, мусіць? — спытаўся Мар'ян Уладзіка, а іменна Уладзік прыбег па яго.

— Не, не шэфы, другія, салідныя. Геолагі.

— Чым жа яны салідныя? — зняў з цвіка ключы Мар'ян.

— Цвярозыя і на сваіх машынах.

— I багата машын?

— Тры, і ўсе крытыя.

I Мар'ян пашыбаваў да школы. Дачакалася, дачакалася яго школа людзей. Спатрэбілася людзям. Ён думаў, што пра яе ніхто не ўспомніць, нікому яна не трэба, як і ён. I вось спатрэбілася. Мо яшчэ і ён спатрэбіцца. Надыдзе дзень, вось так прыбягуць і да яго. Геолагі сапраўды прыбылі на трох машынах, дарэмна ён не хацеў верыць Уладзіку, сумняваўся, што якая-небудзь машына можа прабіцца да іх у вёску. Машыны ў геолагаў былі што трэба, амаль як у ваенных, на якое б там ні было бездарожжа. А вось пра саміх геолагаў ён не сказаў бы, што яны людзі салідныя. Было іх чалавек з дваццаць. Мужчыны ўсе барадатыя. Такія, якімі і павінны быць геолагі, жанчыны, што пра жанчын гаварыць, калі яны ў штанах. Па знешнім выглядзе, здаецца, жанчыны, а ў астатнім разбірайся, як ведаеш. Але не вельмі самавіта пачалі паводзіць сябе якраз мужчыны і іх начальнік, хлапчук, лічы, добра, калі яму споўнілася ўжо трыццаць. Аніякай паважнасці ні ў паставе, ні ў голасе, а асабліва няўдалы ён ростам. Танклявы, відно адразу, хаця і апрануты, як запарожац, усё мяшком на ім, бялявы, аніколькі не загарэлы, геолаг яшчэ называецца. I голас тонкі, ломкі. Стражыцца, але ўвесь час зрываецца на піск.

— Што ж шукаць будзеце? — радасна спытаўся ў яго Мар'ян.

— Што разведваць будзем, тое не ўсе павінны ведаць. Ці мала чаго мы разведваем.

— Вялікі сакрэт.

— Вялікі не вялікі, а сакрэт,— геолаг адвярнуўся ад яго.

— Добра,— прабурчаў Мар'ян.— Прыйду заўтра на нарадную ці да магазіна падскочу, мне там ваш сакрэт кожная баба адкрые. Па сакрэты трэба за мяжу, у Амерыку ехаць, а ў нас тут сакрэтаў няма. Дык ты хоць прыдумай што-небудзь, схлусі, каб паверылі, а то ж з раніцы ўсе будуць ведаць, чаго вы сюды прыехалі.

I задаволены тым, што абсёк смаркача, пайшоў адмыкаць дзверы, гадаючы сам сабе, што прывяло сюды геолагаў, што тоіцца ў яго зямлі, і радуючыся, што тоіцца, ёсць нешта. А праз гэтае нешта ажыве і вёска. Зноў напоўніцца галасамі школа. Не памрэ хата. Хаце ж што трэба — жыццё, каб хтосьці жыў у ёй, дыхаў, хадзіў па ёй, спяваў песні ці нават лаяўся, тады і яна будзе жыць, убіраць у сябе жывое дыханне, а не адну толькі зімовую сцюжу, асеннюю сырасць, не будзе рассыхацца і парахнець пад спякотным сонцам. Будзе раўнавага — звонку холадна і сыра, усярэдзіне — цёпла і суха. Хата пры чалавеку — гэта як чалавек добра апрануты. I кожная хата мае сваё сэрца, свой голас, свае вушы, вочы свае. Усё гэта — сэрца, голас, зрок і слых чалавека, які жыве ў ёй. I ў кожнай вёсцы ёсць, павінна быць свая галоўная хата, калі гэта, канечне, сапраўдная вёска, сяленне, а не проста зборышча людзей, хата, на якую азіраюцца, як на царкву некалі, якой вераць. I так не толькі з хатаю, кожная вёска мае аднаго ці некалькі чалавек, якія вяршэнствуюць, якім давяраюць і па якіх судзяць аб іншых. Гэта можа быць старшыня калгаса ці брыгадзір, і добра, калі ў адной асобе сыходзяцца ўсе — і чалавек, і ўлада. Яго вёсцы не пашанцавала на ўладу, і доўгі час дзетдом і школа, выхавацелі і настаўнікі не давалі тут патухнуць жыццю, а цяпер прыйшлі геолагі. Іх, іменна іх, ён і чакаў.