Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— Уран, уран хлопцы шукаюць,— давяральна паведамляў ён кожнаму, хто прыходзіў ці праходзіў міма нараднай.— Калі не гавораць, значыць, сакрэтна. А сакрэтна што — уран. Я срок матаў, я знаю, пала, усё. Цяпер зажывём. Гарэлку ў цыстэрнах вазіць будуць, як бензін.

— А бензін у чым, Вовік, будуць вазіць? — пацвельвалі яго мужчыны.

— Бензін? А навошта нам бензін? На цермаядзернае гаручае пярэйдзем.

— Дык на цермаядзерным чарніле ты і так, Вовік, усё жыццё едзеш.

— А цяпер, пала, толькі чыстую гарэлку піць буду, як вучоны інцелігент. Вось дзядзька Мар'ян не дасць схлусіць...

— Я не п'ю, Вовік,— сказаў Мар'ян.— Я толькі па святах і пасля лазні.

— Дык і я толькі пасля лазні. Вось учора ў лазні быў, а вас там не бачыў. Шкада...

— А яблыкі ты ясі? — перабіў яго Мар'ян.— Пойдзем са мной, я табе яблык дам.

— Што я, жабрак,— хоць ужо трохі і на падпітку, але сур'ёзна пакрыўдзіўся Вовік.— Калі б ты шклянку «Яблычнага» паднёс...

Мужыкі рагаталі так, што іх чулі, пэўна, і геолагі ў дзетдомаўскім садзе. Мар'ян не скіраваў да сваёй яблыні, паглядзеў спачатку грады. Памідоры толькі завязваліся. А гуркі можна было ўжо і выбіраць. Ён вырваў два ці тры з іх, але есці не стаў, хаця гэта былі і першыя ў гэтым годзе гуркі, паклаў іх у кішэню. Рот яго быў поўны вязкай сліны, яблыка, яблыка хацелася яму. Ён адчуваў ужо яго водар, лета пенілася, спявала ў тым водары, ранак дыхаў ім, аб ім сумавалі конікі, што пачыналі ўжо сакатаць у траве. А самі яблыкі, хаця быў ужо і Пятро, яшчэ не паспелі. Не хапіла ім сонца, не наліліся яны яшчэ як трэба сокам, толькі-толькі пачалі паказваць гэты сок пад шорсткай яшчэ скуркай. Але Мар'ян, аслеплены памяццю, не змеціў, што яблыкі зялёныя, яны бачыліся яму белымі і ружовымі. Нецярпліваю рукой пацягнуўся да галіны, угнуў яе і стрымаў руку, сарваў яблык беражна, ашчадна і акуратна. I хаця быў ён яшчэ зусім маленькі, толькі абяцаў у будучым зрабіцца сапраўдным яблыкам, яму ж здаўся вялізным-вялізным, бы далонь яго раптам паменела, дзіцячай зрабілася рука. Але сам ён не адчуваў аніякай несуразмернасці паміж рукой і яблыкам. Наадварот, яму здалося, што яго рука раптам пачала імкліва расці. Яна навісла над зямлёю, закрыла зямлю, геолагаў, якіх ён да гэтага бачыў на дзетдомаўскім падворку, а цяпер перастаў бачыць. Над усім светам распасцерлася яго далонь, а на далоні яблык. Яму дзіўна было і ўявіць сабе, што гэта яго далонь і яго яблык, ён зараз будзе есці гэты яблык, возьме і адкусіць добрую трэць, а то і палавіну. Возьме і адкусіць.

Яблык ён толькі надкусіў, праклюнуў, як мыш, зубам да соку і пачуў над сабою нейкае гарачае спякотнае гудзенне. Ляцелі на яблык ці то пчала, ці то чмель, а мо гэта былі галасы яго дзетдомаўцаў. Мар'ян не паспеў зразумець, таму што ў тым спякотным гудзенні было яшчэ штосьці ад посвісту кулі, снарада. Не выпускаючы з рук яблык, сам не ўсведамляючы, што гэта з ім адбываецца, ён пачаў паціху асядаць, завальвацца на сваю яблыню, ствол яе трохі падтрымаў яго да таго імгнення, калі перастала гудзець увушшу і пачуліся гукі хору, і ўсё ўкруга зрабілася блакітным, блакітны тунель паўстаў перад ім, ён убачыў сябе, як ён ідзе па гэтым тунелі. Хлопчык ішоў па тунелі, голы, і трымаў на выцягнутай руцэ наліўны чырванабокі яблык, і хтосьці рухаўся яму насустрач. Не, не чалавек, штосьці вялізнае, кудлатае і добрае.

«Не дачакаўся, не дачакаўся»,— паспеў яшчэ прашаптаць Мар'ян. Адсланіўся ад ствала, упаў дагары тварам, падскочыла і ўзляцела ўгару яблыня, як хвоя, пад якою яго параніла некалі. З той толькі розніцаю, што яблыню не пакрышыла выбухам. Ён падумаў яшчэ, што гэта сон, і зразумеў: сон, толькі доўгі, і вечна ў тым сне будзе сніць ён яблыню.

Дык калі і з чаго ж усё гэта пачалося?.. Ва ўсім мы намагаемся, прагнем знайсці пачатак, шукаем яго бясконца, часам знаходзім і, усцешаныя, не падазраваем нават, што ўсё гэта адна толькі бачнасць. Усе пачаткі толькі сведчанне канцоў. Са скону Мар'яна пачалося ўсё і тут. Хаця, калі цвяроза, і яго смерць была толькі працягам. Чаго? Каб ведаць гэта, каб зазірнуць туды, дзе сыходзяцца канцы і пачаткі, каб дасведчыцца, ці сыходзяцца яны. Не, пэўна, лепш не зазіраць, каб не ведаць, як не ведае сёння вёска пра тое, хто першы паквапіўся на дзетдомаўскае, хто першы вырваў травінку з яго падвор'я, падняў і панёс з сабою трэсачку, выцягнуў і прыхаваў у кішэні цвік. Ці быў першы? Здаецца па ўсім, не. Не было першых, як няма яшчэ і апошніх, ёсць яшчэ што, дзякуй богу, расцягваць. «Не з нас пачалося, не на нас і скончыцца» — так гаворыць кожны ў вёсцы. I атрымлівалася нешта накшталт зачараванага кола, кругавой парукі. Усе цудоўна і да драбніцы ведалі і помнілі, хто і што браў пасля, пасля таго, як хтосьці ўжо нешта ўзяў. Невядома хто — хтосьці, невядома што — штосьці. О, гэтае выратавальнае і бязмежнае штосьці, хтосьці, і дзесьці, і калісьці, а па сутнасці: кожны, усюды і заўсёды, таму што ніхто за дзетдом не адказваў. Ужо на другі дзень пасля смерці Мар'яна ён быў нічый. Адны гаварылі, што яго ўзяў сабе на баланс сельсавет, старшыня сельсавета адмахваўся: на балансе калгаса. Калгас штогод плаціў пяць-шэсць тысяч рублёў за начлег і пастой шэфаў па хатах калгаснікаў, а да дзетдома не датыкаўся, таму што яго трэба было рамантаваць. А ад рамонту таго старшыня калгаса ўхіліўся, навошта яму лішні клопат. Ён сцвярджаў, што будынак належыць райана. Мо і сапраўды дзетдом адышоў да райана, але гэта было заслана тайнай і змрокам. А што такое райана, прозвішча ці арганізацыя, у вёсцы ніхто не ведаў. I будынак, які каштаваў па ацэнцы вопытных людзей не менш, чым сто пяцьдзесят, двесце тысяч рублёў, пуставаў і паціху разбураўся. Усе раптам перасталі прыкмячаць яго, як саромеліся, што такая будыніна ёсць у вёсцы, стаіць навідавоку, мазоліць вочы. Ні запалкі, ні маланкі на яе. Цяжкім грузам, каменем вісеў той будынак і на шыі раённага кіраўніцтва, лічыцца лічыцца, а карысці аніякай, адзін толькі дакор. I машыны, што наязджалі з раёна, праскоквалі міма дзетдома, як міма пустога месца. Усе рабілі выгляд, што яго няма. Няма ў прыродзе — і ўсё, і на душы лёгка і спакойна, адпачывае душа сярод вясковай і лясной цішы і прыгажосці. Любата, раскоша, хараство. Аніякіх праблем. Геолагі, праўда, стварылі праблемы, не вытворчага, а іншага роду, сеялі смуту, бянтэжылі вясковых жыхароў, наганялі суму і на мясцовае раённае начальства. Не, зразумела, яны не ўлазілі ў жыццё вёскі ці раёна, але сваёй прысутнасцю шмат каму псавалі апетыт і кроў.