Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Янот з Шурупам падкрадваліся да ракі, да баброў. Бабры плавалі ў сусветным сваім акіяне, зорнай і месячнай сваёй калысцы і, што дзеці, рагаталі на ўвесь сусвет, пацвельвалі месяц. Месяц быў спакойны.

Лета разнягодзілася да Пятра. Вымакалі без прыпар, ніклі да зямлі, ледзь-ледзь вытыркнуўшыся з яе, бульба і жыта, людзі змарнелі ўжо, чакаючы сонца і цяпла. Мясцовыя ведуны прадказвалі тое цяпло пасля сёмухі. «Сёмуха, тройца пакажа,— у адзін голас прарочылі Калістрат з Лукашом.— На тройцу сонечна, і лета цёплае. Памянеце наша слова — будзе цяпло». I з імі пагаджаліся: калі-небудзь будзе і цяпло, не ўсё ж залева і халепа. Але ні прадказанням ведуноў, ні спадзяванням аптымістаў не суджана было спраўдзіцца. Сёмуха выдалася надзіва цёплаю і пагодліваю, а на другі дзень зноў лінулі дажджы. I што за чорт такі кіраваў тым надвор'ем, стаяў на чале нябеснай канцылярыі: удзень хмары, хмары, і ўсе рваныя, чорнымі ватнымі клубкамі. I праёмы сінія ў той ваце: з тых праёмаў як мочыцца нехта. I вясёлка к вечару на ўсё неба. I да самага захаду сонца дзьмуў халодны вецер, так, што студзіў само неба, яно рабілася сінім, бы той лёд увесну. З ранку да вечара вецер гнаў хмары, усё на поўдзень, на поўдзень. А вечарам, як па загаду, вецер сціхаў, хмары праходзілі, налівалася блакітам неба, высыпалі, што рабацінне, зоркі, і ціша, ціша ахутвала зямлю. I ў гэтай цішыні па халодных росах паўзла ноч, днела — зноў усчынаўся вецер, находзілі хмары.

— Гэта ўжо да купалля,— зноў у адзін голас гаварылі Калістрат з Лукашом.— Пасля купалля распагодзіцца. Вось памянеце нас.

Прайшло купалле. Калістрата з Лукашом, канечне, памянулі. Надвор'е не лепшала. Вёска мокла, мерзла, чакала Пятра: пасля Пятра заўсёды ж сонечна — касавіца ж пачынаецца. Чакаў Пятра і Мар'ян, яму таксама трэба было думаць, дзе б прыдбаць таго сена: карову трымаў, а яго дзялянка, дзе заўсёды касіў траву, была пад вадою, так і не сышла яна з вясны. Лета ды і ўвесь год не вельмі спрыялі яму. Усю вясну хварэў, вылежаў то ў бальніцы, то ў хаце. I так не толькі ён, але і ўсе іншыя настаўнікі, што засталіся ў вёсцы — дзве настаўніцы,— што без пары, па выслузе гадоў пайшлі на пенсію. Змучыла, прыпала да іх хвароба, і ў адной, і ў другой сэрца, а паглядзець на іх збоку — маладзіцы хоць куды яшчэ, ёсць за што патрымацца, маці іх у такі век яшчэ дзяцей раджалі. А яны кволяцца і кволяцца. Надвор'е, канечне, дае знаць, а больш за ўсё тое, што надта ж яны прыслухоўваліся да свайго сэрца. Крыху толькі падало яно голас — адразу ж у ложак. Жонкі вылежваюцца, а мужыкі і кароў дояць, і грады полюць. У Мар'яна таксама было сэрца, але ён патачкі яму не даваў. I на пенсію ён пайшоў не па выслузе, а як мае быць, у свой тэрмін, аформіў усё вясною. Аформіў, але лезці на печ не спяшаўся, больш таго, на пачатку лета ўладкаваўся зноў на працу, хаця і да гэтага часу не цураўся той працы, як не даваў веры, што яго звольнілі ці скарацілі. Кожную раніцу паважна і строга, як афіцэр-адстаўнік, зімою ў цяжкім і доўгім, ледзь не да зямлі, блакітным суконным паліто са смушкавым каўняром, летам — дык і ў вайсковай форме, толькі што без пагонаў, хоць гадзіннік па ім звярай, без пятнаццаці мінут дзевяць акуратна зачыняў за сабою дзверы сваёй хаты, а без пяці дзевяць браўся ўжо за клямку дзвярэй у школе. Калі ішоў снег, знаходзіў лапату і венік, чысціў сцежкі, падмятаў іх, адмыкаў дзверы ў школе, доўга і задуменна хадзіў па халодных і гулкіх калідорах, нібы шукаў нешта, імкнуўся штосьці ўспомніць, слухаў, як блукае па апусцелым будынку рэха, якое было народжана яго ж крокамі, як рэха множыць тыя крокі, як яны бягуць, абганяючы яго. Бягуць, стукаюцца аб заінелыя сцены і вяртаюцца зноў да яго. А ён ад іх далей, далей, у адзін пусты клас, другі, і яны ж туды за ім. Рэха, чалавек і крокі яго, наперадзе і за плячыма, глухнуць і набіраюць моц у паўзмроку пустой школы, сярод сіняй слепаты настылых, але надзіва ж цалкам прамарожаных вокан. Час ад часу ён праганяў аслепленасць і сінь, разганяў паўзмрок, уключаў электрычнасць, правяраў, ці не сапсавалася дзе электраправодка, ці не перагарэла лямпачка. А мо і не толькі правяраў гэта, мо запальваў тое святло, спадзеючыся ўбачыць некага перад сабою. I кожны раз палохаўся святла, як апякаўся, уздрыгваў і адразу ж тушыў яго. Іншым разам хапатліва бег з класа на вуліцу, набіраў дроў, што засталіся на школьным падворку яшчэ з той апошняй зімы, калі школа яшчэ працавала, прапальваў класы. У цяпле, што сыходзіла ад грубкі, рэха ўжо так не сваволіла, цяпло скрадвала яго крокі, і сам ён мякчэў тварам. I знадворку, гледзячы на дымок, што ўецца над комінам школы, ніхто б не сказаў, што яна зачынена, пустая, ніхто ў ёй не вучыцца: усе сцежкі расчышчаны, парогі падмецены і снег на двары бялюткі, напятае яго цяжарам, хіліцца долу вецце на голлі — усё напружылася і застыла, чакаючы школьнага званка. Вось-вось ён дзынкне, і школа ажыве, пачнецца крык і галас, падворак расквеціцца белым і блакітным колерам, запунсавее ад румянцу дзіцячых твараў і гальштукаў. Здавалася, гэтага чакала і сама школа, што так азызла ўлезла падмуркам у снег, як звер, прыпала да сумётаў на ўсе чатыры лапы, хай толькі хто-небудзь падасць сігнал, пазвоніць у званок, і яна скочыць, распраміцца. Але сігналу, званка не чутно было. У бясконцым чаканні адыходзіў дзень, браўся прыцемак. Мар'ян замыкаў дзверы і, стомлены, выпетраны, брыў дахаты.