Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Сноўдала стаяў каля вялізнага дупластага дуба, над яго галавою зіхацела зоркамі неба, ён усміхаўся небу і зоркам. Ён зноў быў на зямлі, на той самай сцежцы, па якой стагоддзі і стагоддзі, усё жыццё хадзілі зубры. I зямля, і сцежка пазнавалі яго і віталі, віталі, тоненька папіскваючы, вавёркі, што пасяліліся ў дупле дуба, жылі там і чакалі, калі ён прыйдзе. I вось ён прыйшоў. За час, што адсутнічаў, тут багата чаго перайначылася. Рэчка, якая жыла ў яго ў памяці, якую неаднойчы даводзілася яму пераходзіць, знікла, але не зусім, не так, што і знаку ад яе не засталося, яна проста пайшла пад зямлю, і Сноўдала адчуваў плынь яе халоднай і чыстай вады, ведаў, што ў свой час яна таксама вырвецца з-пад зямлі, таму што рэчка не памерла. Жылі ў ёй і плакалі цяпер, радуючыся таму, што ён наведаў іх, схаваныя пад зямною цвердзю бязвокія рыбіны, скробся рак, праточваючы на паверхню норку, корпаўся, круціўся ў глеі неўміручы ўюн. Сноўдала дапамог раку з уюном: пачаў капыціць зямлю і спыніўся толькі тады, калі ўбіўся ў яе па калена. Ён не дастаў да вады, не даў святла ні рыбінам, ні раку, ні ўюну. Але ведаў, што гэтага ад яго ніхто і не патрабуе. Галоўнае, рак з уюном пачулі яго. Яны завершаць тое, чаму ён паклаў пачатак, рэчка завершыць. Неўзабаве там, дзе ён ступіў нагою, ударыў капытом, прасочыцца, як праклюнецца, кропелька вады, чысцюткая, што сляза. Такая ж кропля ўпадзе з травы зверабою. Яны сальюцца. I пад дубам забруіцца крынічка. Пройдзе дожджык, падалье ён вады. Надыдзе зіма, і прыціснуць маразы, скуюць крынічку, лёд трэсне, разарве зямлю. I ўвёсну тут заструменіць ужо раўчук, выб'ецца з-пад магутных дубовых лап-каранёў. Раўчук той падыме і дуб. У паводку ён упадзе, грымне долу так, што застогне зямля і выпусціць з няволі рэчку, рыбін, ракаў і ўюноў. Яны і адаб'юцца ў вецці гэтага дуба, у дуплах яго. I Сноўдалу здалося, што ён ужо бачыць перад сабою мноства маленькіх рыбінак, што ён прыйшоў да гэтага дуба на вадапой таксама не адзін, а з зубранём. I зубранё, дапытлівае і палахлівае, забаўляецца з тымі маленькімі рыбінкамі, таксама дапытлівымі і палахлівымі.

Сноўдала ўяўляў сабе, як гэта будзе, і ўсміхаўся. Ён ведаў, што так будзе. Смак травы зверабою колькі тысячагоддзяў застаецца нязменным, вяжа рот хваёвай смалою-жывіцай. Як і стагоддзі назад, яна такая ж гаючая, цвіце аднакава: жоўцепька і ціха, і казюркі, павучкі круцяць у квецені яе дзіркі, лечаць свае хваробы. Як і стагоддзі назад, застаецца нязменным, струменіць, пахне лесам сцішанае ўначы паветра, ад зямлі пахне грыбам і зверам, яго, Сноўдалы, следам, яго потам, гноем і крывёй. Пах гэты не выветрыўся з яго памяці, не сатлеў. I цяпер яму можна не баяцца, што сатлее, развеецца па ветры. Каля дуба, што стаіць на самоце пад зорным небам, ён сустрэў самога сябе. I можа працягваць сябе далей, можа крочыць па зямлі, што здаўна яму родная і блізкая.

Яго ж, звярыная, сцежка навяла Сноўдалу на дубняк, што цягнуўся кіламетры з два ўздоўж балота. Дубы раслі тут больш маладыя, але трапляліся сярод іх і такія, што памяталі яшчэ яго, прыпадалі лістом і зялёнымі ў зялёных шапках жалудамі да яго загрыўка: песцілі, лашчылі, студзілі распаленае цела, рады былі сустрэчы з ім. I ён быў рады ім, хаця адначасова сустрэча гэтая выклікала і сум. Больш помнілі аб ім тут дубовыя пні, чымсьці дубы. Праўда, сярод пнёў убіраліся ўжо ў сілу і дубкі, некаторыя з іх былі зусім яшчэ маленькімі, каранём і ствалом у жалудах, як у матчынай далоні. Даверліва прыпаўшы да той далоні, яны толькі яшчэ святкавалі сваё нараджэнне. Сноўдала ведаў, што не ўсе з іх дажывуць да сталасці, дачакаюцца сваіх жалудоў, мала каму з іх нарачона трымаць маладое жыццё на сваёй далоні. Безабаронны дуб на пачатку жыцця, як і кожная істота, што толькі-толькі ўбачыла белы свет.

Дуброва вывела Сноўдалу на раку, цяпер ужо не падземную, а сапраўдную, зямную і ў зорках, таму што бегла яна, здаецца, не толькі па зямлі, але і па небе. Зямля і неба сышліся на ёй, абняліся і цалаваліся. Цалавалася неба з зямлёю, мілавалі зямлю зоркі і месяц. Дрэвы, дубы і ліпы, ляшчына і лаза, што раслі ўдзень па беразе, а ўначы — сярод вады, стаялі на варце, на варце гэтага спаткання зямлі і неба, зорак і вады. I Сноўдала, хаця і адчуваў смагу, не наважыўся перашкодзіць іх спатканню, разбурыць гэтае зліццё, знітаванне вады і зорак.

Ён доўга стаяў на беразе ў зарасніках арэшніку. Стаяў нерухома, нават не зміргнуўшы ні разу, стаяў у вечнасці, пэўна, пакуль доўжылася мілаванне неба з зямлёй, вады і зорак, пакуль з вады і зорак не выплылі, як нарадзіліся ўначы, бабры. Іх было трое. Бабёр, бабрыха і бабраня. Бабёр з бабрыхаю былі як адлітыя з месячнага святла, святла вельмі старажытнага, што спакон веку песціла зямлю, такія яны былі сівыя. А бабраня — чыстае золата. Яно праехала па рэчцы, учапіўшыся за хвост бацькі, а потым маці. Потым падплыло да прабацькі свайго — месяца, што ўсмешліва гойдаўся на рачной хвалі, раздрабніла, рассыпала смех яго на шкляныя і сярэбраныя званочкі па ўсёй рэчцы. I пад той смех, што ахапіў сусвет, сплываў па рэчцы і струменіў да зорак, пачалі свае гульні старыя бабры, уцягваючы ў іх і бабранят, зоркі і месяц, і яго, Сноўдалу.