Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Сноўдала сапраўды, здаецца, хацеў ужо ўступіць у іх гульню, як даючы згоду, хітнуў барадой у кустах, крануўся з месца, але адчуў, што ён не адзін на беразе ракі. Нейчы позірк, скіраваны на баброў, адчуў. Апамятаўся, ацверазеў і адразу ж згледзеў амаль што побач з сабой і таксама ў арэхавым кусце чалавека. Здзівіўся, адкуль і калі той чалавек з'явіўся тут, як ён яго не ўбачыў, не пачуў раней. Сноўдала намерыўся ўжо кінуцца да таго чалавека, загнаць яго ў ваду, прагнаць адсюль, каб ён не ўлазіў і не цікаваў за тым, як жывуць звяры. Але чалавек той добразычліва ўсміхаўся, як усміхаўся толькі што ён сам. Усё ўсміхалася ў чалавеку, рукі, якімі ён рассоўваў арэхавае голле, твар, вусы, вочы. I рэчка, што адбівалася ў яго вачах, таксама ўсміхалася. Жыла ў чалавеку рэчка, і бабры ў ім жылі, і дуброва, і гэтая зачараваная ноч, і нават сам Сіюўдала жыў. Ён бачыў гэта не толькі па ўсмешцы і радасці чалавека, але і па той заклапочанасці і суме, якія стаіліся ў яго вачах. Клопат і сум былі не толькі ў вачах, яны, здаецца, цяжкім грузам ляжалі і на плячах таго чалавека, гнялі яго, ціснулі да зямлі, бы само неба легла на яго плечы, сцерагліся нечага плечы. I вочы яго, нягледзячы на смех, былі насцярожаныя. Чалавек то прыглядаўся да баброў, то хуценька ўскідваў вочы, узіраўся ў процілеглы бераг, што патанаў у цемры, уверх-уніз прабягаў вокам па рэчцы, нібыта чалавек пільнаваў рэчку, быў у адказе за яе. Начальнік ракі — так і ахрысціў таго чалавека Сноўдала, добры то быў чалавек.

Але, акрамя таго добрага чалавека, Сноўдала ўжо адчуваў прысутнасць каля рэчкі і іншых людзей. I не ўсе з іх былі добрыя. Праўдзівей кажучы, усе нядобрыя, за выключэннем аднаго, якога ён бачыў па дарозе сюды, у садзе. Але яго ў разлік можна было і не браць, не чалавек то быў ужо, амаль не чалавек, хаця ён таксама радаваўся, стаяў на грудку каля пагранічнага слупка і ўсміхаўся, як не ведаў яшчэ, што ўгатавана яму праз хвіліну-другую. Да яго ўжо краўся другі чалавек, у руках ён трымаў стрэльбу з узведзеным ужо курком, як і ў Барталамеуса Шпаковіча. Мо гэта і быў Барталамеус Шпаковіч ці нехта вельмі падобны на яго.

Сноўдала не схацеў прыглядацца, не да таго яму было. На другім беразе ён згледзеў прыхаваны ў кустах матацыкл. Гаспадар яго яшчэ не пазбавіўся ад смуроднага паху бензіну, і не толькі, здаецца, бензіну, хлапец, дзесьці аднаго з начальнікам ракі веку, таксама са стрэльбаю напагатове і ўзведзеным ужо курком, падкрадваўся да рэчкі. А побач з ім крочыў яшчэ адзін мужчына, стары ўжо. I Сноўдала чуў, што шэпча той стары маладзейшаму:

— Ты бяры правага, я — левага. I пад маю каманду. Толькі не зявай.

I малады адказваў яму таксама шэптам:

— Лады, Янот, лады. Шуруп круціць дзірку правільную.

I гэты іх шэпт пачуў, пэўна, і начальнік ракі. Ён адпусціў галінку, якую трымаў да гэтага ў руцэ, каб больш зручна было назіраць за ракою. Адпусціў ціха, так што не шамнуў, не шавяльнуўся ні адзіны лісцік, паціху павярнуўся ў кустах тварам насустрач тым, што набліжаліся да ракі са стрэльбамі напагатове.

Сноўдала зразумеў, што тут адбудзецца праз нейкую хвіліну ці дзве. Здранцвеў, знерухомеў ад абурэння і крыўды: прывабілі, зацягнулі ў свае гульні. А ведалі ж, ведалі ціхія і дабрачынныя райскія жыхары, чым і як яны скончацца. Таму і не пайшлі самі, што ведалі пра ўсё. Яго выперлі ў дарогу, а самі засталіся ў садзе, жаруць цяпер райскія яблыкі, працягваюць гуляць у садзе ў свае гульні, носяцца, што з пісанымі торбамі, са сваімі цацачнымі стрэльбамі, якія даўно ўжо не страляюць. Знайшлі дурня і падставілі яго. А той, у вайсковым, каля пагранічнага слупка, наглядчык, выпраўлены знарок сюды, каб заступіць яму, Сноўдалу, дарогу, калі ён захоча адступіць. А ён, Сноўдала, усё роўна так і зробіць, ён уцячэ, уцячэ адсюль. I ніхто яго не ўтрымае, ніхто не мае права трымаць яго. Гуляйце, людзі, жывыя і мёртвыя, самі ў гульні, што самі ж для сябе напрыдумлялі. Ніколі спакон веку тыя гульні зверу, быдлу нічога добрага, акрамя смерці, не прынеслі. I ніколі не стане звер паміж людзьмі, не стане нават дзеля таго, каб уратаваць аднаго з іх, каб засланіць аднаго з іх ад кулі, не стане. Расквітвайцеся за грахі свае самі. Звярам — звярынае, чалавеку — чалавечае. Кожнаму сваё. Ён пайшоў адсюль прэч. Прэч, прэч, хіба ж дзеля гэтага ён выпраўляўся ў дарогу. У канцы той дарогі яго ж чакаюць не людзі, а звяры, зубры. Да іх ён павінен вярнуцца, расказаць ім, што сцежкі, па якіх хадзілі яго прадзеды, яшчэ не пазарасталі, што чакае іх на зямлі, на бацькаўшчыне, якую яны зноў імкнуцца набыць. А што ён ім раскажа?