Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

На вуліцы народ таксама спачатку сыпануў ад яго ў розныя бакі. Але Сноўдала ніяк не рэагаваў на гэты людскі спалох. I не толькі таму, што быў вельмі ўжо ганарысты. Ён ніяк не мог уцяміць, як гэта здарылася, што ён апынуўся ў горадзе, у самым цэнтры яго. Толькі ж што знаходзіўся ў глыбіні стагоддзяў, дзесьці на самым пачатку жыцця, і раптам без перасадкі — у самую сярэдзіну яго, росквіт ці захад. Мо хто іншы на яго месцы быў бы і рады гэтаму, але толькі не ён, Сноўдала. Не дзеля таго яго выпраўлялі ў дарогу, не дзеля таго, каб шалэндаць па пыльных гарадах, урывацца ва універмагі, палохаць людзей, выпраўляўся ён і сам. Не сустрэчы з яцвягам шукаў ён на сваім шляху, не ў мінулае ішоў, а ў будучыню. А сустрэўся з мінулым. Атрымліваецца як бы тое, што куды б ён ні скіраваў, а мінулага яму не абысці, сумнае яно ці радаснае. Яго, прынамсі, гэтая сустрэча не ўзрадавала, а толькі стаміла, нагнала нуды. I ці не ёсць уся гэтая будучыня толькі нуда і сум па мінулым, насланнё, сон, цень мінулага, што так упарта ўцякаў ад яго, не дазваляючы наблізіцца да сябе ні на крок. А потым злітаваўся, даў магчымасць дагнаць сябе, і рассыпаўся, развеяўся ў прах, прапусціў, паказаўшы яму, Сноўдалу, яго ж самога, хто ён ёсць і за кім ці за чым ён гоніцца. Закінуў у гэты горад, з якога як мага хутчэй трэба выбаўляцца.

Сноўдала працягваў крочыць па горадзе ўсё такі ж негарадскі, нехапатлівы і задуменны, як дзед, што ўпершыню наважыўся пакінуць вёску, ступіць з прасёлка на асфальт, і яго ўсё больш агортвала жаданне кінуцца бежкі па гэтым асфальце, прэч з горада. Але ён стрымліваў сябе, не хацеў прыніжацца перад натоўпам, які цягнуўся ўжо ўслед яму. Ці то не ўвесь горад збегся паглядзець на яго. Ганаровы эскорт усё павялічваўся і павялічваўся. Былі ўжо ў ім і міліцыянеры, і пажарнікі ў форме і на машынах — гэта на той выпадак, калі ён раптам накінецца па каго-небудзь. На гэты ж выпадак званілі і балабонілі па ўсім горадзе тэлефоны, тэрмінова склікаліся нарады. Паспешліва шукалі паляўнічых і паляўніцтвазнаўцаў, звераводаў і ветэрынараў. Яны павінны былі вырашыць яго лёс: забіць, усыпіць ці пакуль што нічога не рабіць: назіраць, як ён сябе будзе паводзіць, куды скіруе. Зубр паралізаваў усё жыццё горада, выбіў з каляіны, парушыў яго адладжаны арганізм, вывеў усіх гараджан на вуліцу, як на дэманстрацыю.

А Сноўдалу і не наўме была тая мітусня і мітрэнга, што ўзнялася вакол яго і ўжо добра-такі надакучыла яму. Ён спяшаўся пакінуць горад і на ўскраіне яго рушыў напрасткі, зносячы агароджы і платы, вытоптваючы грады, абыходзячы малых дзяцей і дарослых, што не ўправіліся схавацца і не ведалі ўжо, што і рабіць. Але толькі на змярканні горад выпусціў яго на волю, адсталі, адчапіліся праважатыя. Сноўдала зноў апынуўся ў полі, тым самым, што гарэла, але цяпер ужо не так смуродна і ўдушліва. Па зорках скіраваў сябе на дуб, які ўпаў, калі ўжо збіўся з дарогі, трэба было пачынаць усё спачатку, вяртацца туды, дзе заблудзіўся. I ён вярнуўся, і зноў адчуў сябе разгубленым. Не надта ж і далёка знаходзіўся той дуб ад горада. Не вельмі даўно ён і ўпаў, лісце яшчэ не паспела завянуць на ім. А Сноўдалу здавалася, што ён адолеў тысячы кіламетраў і мінулі стагоддзі з таго часу, як развітаўся з дубам. I ўсе тыя кіламетры, усе тыя стагоддзі былі зараз у ім у Сноўдалу. Ён упаў усім целам на зямлю, ледзь даклыпаўшы да дуба. I дуб пашкадаваў яго:

— Здарожыўся, сынок. Я ж казаў табе, што ты яшчэ прыйдзеш да мяне, па мой ліст і мой жолуд. Я ведаў і чакаў цябе.

— Мо ты таму і ўпаў, каб накарміць мяне.

— Не, прыспеў мо час, я і лёг, як загадана было мне.

— Кім загадана?

— А тымі, на чыіх костках я дагэтуль рос, каго перажыў, каго перастояў, хто загадае ў свой час упасці і табе.

— А калі я не паслухаюся і не ўпаду?

— Закрыецца ход. А ён не павінен закрывацца, ён вечны, таму ты і ўпадзеш.

— Які ж гэта ход, дзе той ход, куды?

— Усяму свой час. Ты пакуль еш, дарога твая далёкая. Я пакажу ход, па якім адыходзяць і вяртаюцца. I ты таксама пойдзеш і вернешся, хаця дарога твая апошняя ў цябе, а таму еш, каб пастаяць за тых, каго ўжо няма, і паказацца тым, хто ёсць.

I Сноўдала пад ласкавы, прыглушаны і як бы загаслы ўначы шэпт дубовага вецця пачаў есці лісце і жалуды.

— У кожнага з нас, хто жыве на зямлі, у дрэў і звяроў, людзей, адзіны лёс. Упала дрэва — упаў і чалавек,на аднаго звера на зямлі стала меней, зрабіўся меншы на аднаго чалавека і свет. I ў той, табе здаецца, ужо далёкі дзень, але што даўніна ў параўнанні з жыццём зямлі, свет збяднеў на аднаго чалавека. А я памёр у ім і разам з ім.А добры быў чалавек, мо нават апошні, з кім парадніўсяя на зямлі, звязаны з ім каранямі быў, мо таму і не вытрымалі мае карані, адкрыўся ход. I ты пойдзеш па ім, і хто ведае, мо яшчэ паспееш выратаваць другога чалавека, які параднёны ўжо з табой. Ён нашага, зямнога роду. Зямнога, зямнога... Хопіць, ідзі, ідзі...