Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Яцвяг зноў быў жывы, і ён, Сноўдала, зноў быў жывы. Чалавек і звер, адны сярод зямлі, што палала, схапілася агнём, бясконцага, узаранага вогненнага поля. Яны бачылі адно аднаго і павінны былі сустрэцца, сысціся. Яцвяг чакаў яго, ён стаяў з жонкаю пад прызбаю сваёй хаты, і каза яшчэ была каля іх. Усе трое скрозь дым пазіралі ў яго бок, углядаліся туды, адкуль ён павінен быў з'явіцца, калі агорае гэтае поле, пройдзе скрозь дым. Яны чакалі яго. I чакалі, пэўна, даўно, стагоддзі, таму што знасілі ўжо сваю старую апратку, што была зроблена са шкур звяроў, былі апрануты больш сучасна: абое ў фуфайках, у жанчыны на галаве хустка, у мужыка яе — картуз, і ў руках капаніцы. А мо і не капаніцы, мо проста кіёчкі, на якія яны абапіраліся, старая баба, стары дзед.

I Сноўдала заспяшаўся да іх, не адчуваючы ўжо атрутнага паветра, не разбіраючы дарогі, не баючыся вогненных пастак на сваім шляху. Ён зноў адчуў сябе царом усяго існага. Абудзіліся колішнія сіла і адвага, і шлях яго быў высланы камякамі палаючай зямлі, якая разляталася ва ўсе бакі, як зоркамі. Але дзіва дзіўнае, як Сноўдала ні спяшаўся, як шырока ні крочыў, хатка з яцвягам і яго жонкаю не набліжалася, як бы так і заставалася ў тумане, у далечыні, нібы ён і не ішоў, не бег ці бег на адным месцы, як тая вавёрка ў коле. Кола круцілася, вавёрка скакала і заставалася ў сваёй клетцы. Сноўдала пачаў злавацца, усе мышцы, што былі ў яго целе, усю кроў — усё аддаў руху, хуткасці, зліўся ў адно цэлае з ветрам і дымам. Хатка не наблізілася ні на крок. Яцвяг з жонкаю як стаялі, так і працягвалі стаяць у туманнай сваёй далечыні, і гэтая далеч, здаецца, бы нават яшчэ і павялічылася, як нейкая сценка з памяншальнага шкла з'явілася паміж імі і Сноўдалам, і яна адкінула іх, адсунула адно ад аднаго. Сноўдала задыхана спыніўся, каб адпачыць і ўпэўніцца: ці на самай справе хатка яцвягаў адбеглася ад яго. Ускапыціў зямлю, якую яшчэ не паспеў ахапіць агонь, але якая ўжо адчувала набліжэнне гэтага агню, таму што была яна ўжо цёплаю, распаранаю, хоць і вільготнай. I гэтая цёплая вільгаць зямлі не дала палёгкі Сноўдалу. Упершыню зямля не астуджала, не супакойвала распаленага цела.

Не зводзячы вачэй з хаткі і яцвягаў, Сноўдала ўсім целам калыхнуўся наперад, ледзь устояў на нагах, як не ўпаў на каленцы, калыхнуліся і адбеглі назад яцвяг з жонкаю, хатка, каза. I Сноўдала раз'юшыўся: чаму гэта яны бегаюць ад яго, прывабліваюць, паказваюцца на вочы і ўцякаюць, не пускаюць да сябе. Але ў яго хопіць сілы і хуткасці, каб дагнаць і пакараць іх. I ўжо нічога іншага не маючы ў галаве, як толькі гэта: дагнаць і пакараць, ён рынуўся наперад, на курную хатку яцвягаў, мецячыся ў іх рогам.

Ён зноў бег па вогненным полі і ўжо не дазваляў сабе перадышкі, бег, забыўшыся на стомленасць, не баючыся агню і дыму, не зважаючы на тое, што лёгкім можа не хапіць паветра, можа лопнуць сэрца, жылы могуць парвацца. I бег гэты цяпер доўжыўся век. Адыходзіла ноч, наставаў дзень, дзень заступаў на змену ночы, мяняліся поры года. Ішоў і раставаў снег, бруілі ручаі, адзваніўшы сваё, яны ўсыхалі. I там, кудой яны беглі, ускіпала зелень. Яна жухла, зноў падаў снег. А Сноўдала ўсё бег, губляючы сліну і пену, што гнала па целе кроў, якая закіпела ад гэтага бегу, закіпела і не паспявала астуджваць ні костак, ні жыл. Зямля і тая, здаецца, зжалілася над ім, яна ўзняла яго ў паветра. I Сноўдала, здавалася, ужо не бег, а ляцеў, мінаючы горы і акіяны, гарады і лясы. I таксама імкліва ляцелі над зямлёю яцвягі з іх хаткаю, ляцелі на сусвеце, засцячы сабою зоркі і планеты, творачы на зямлі буры і землятрусы, раздуваючы пажары і войны, не ведаючы ні стомленасці, ні супынкаў, падпарадкаваўшы сябе адной толькі пагоні.

А калі гэтая пагоня пачала надакучаць Сноўдалу, калі яму прыеліся яцвягі з іх курнаю хаткай, што маячылі наперадзе, і ён паспрабаваў спыніцца, хатка і яцвягі імкліва насунуліся на яго. I ён прайшоў скрозь іх, як скрозь цень. Адно насланнё скончылася, але надышло другое. Сноўдала ўбачыў самога сябе такім, якім неаднойчы бачыў, гледзячыся ў ваду, толькі больш выразна, і ўсяго цалкам, адразу, ад ускудлачанай, злямцаванай барады да запаленых, у белай пене, бакоў. Убачыў і затросся. Затросся і другі Сноўдала. I яны абодва і адначасова кінуліся адзін на аднаго. Зазвінела, рассыпаючыся на друзачкі, шкло. Перад Сноўдалам паўстала вялізная зала, застаўленая ўсякай усячынай, ад матацыклаў і веласіпедаў, якія былі ўжо яму знаёмыя, да рэчаў, якіх яму бачыць не даводзілася,— квадратных адпаліраваных скрынек з мноствам бліскучых нікеляваных гузікаў, скрынек са шклом, якое свяцілася і па якім ці то за якім бегалі людзі. Людзі бегалі і па зале, крычалі і хаваліся. А тыя, за шклом, паводзілі сябе прыстойна. I яны больш падабаліся Сноўдалу, хаця выглядалі і вельмі маленькімі, як лялечныя, несапраўдныя. А сапраўдных, што знаходзіліся ў зале, ён адразу ж неўзлюбіў. На самай справе, калі спытаць, чаго ўзнялі такі вэрхал, чаго галосяць, лямантуюць, пішчаць. Што за дзіва такое — зубр ва універмагу. Ды пляваў ён на гэты іх універмаг. Нічога талковага ўсё роўна ў ім няма. I Сноўдала з гордасцю і паважнасцю, імкнучыся, каб нічым не нагадваць паводзіны людзей, што з лямантам і сналохам шыліся ва ўсе куткі, рушыў да выхаду, далей ад гэтых чатырох сцен, на вуліцу, на брук, які ўжо ён бачыў перад сабою. Праход, праўда, быў надта вузкі, але ён пашырыў яго, звярнуў два касавыя апараты, ад чаго страцілі прытомнасць тры касіркі, праламаў падвоеныя шкляныя вітрыны. I быў ужо на маставой.