Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— Не чапай мяне, не падыходзь...

Уладзік, не слухаючы Светку, узяў яе за руку і пацягнуў у лодку, пасадзіў на карму, дзе яна сядзела і раней. Ухапіў вільготны і слізкі шост, што валяўся ў лодцы, адпіхнуў лодку ад берага і пагнаў скрозь лазняк з застаялай і ціхай вады на цячэнне. Выпхаўся на цячэнне і кінуў шост у лодку.

— Цяпер хай сама плыве, хай гоніць плынь.

— I куды ж гэта мы прыплавімся, Уладзік?

— А рэчцы відней, куды вынесе, мо да баброў, на бабрыныя хаткі, а мо і так куды ў якое-небудзь добрае месца.

— Паварочвай да берага, Уладзічак, бярыся да берага, партызанскі сынок. Не стой, як слуп, што табе трэба, навошта ты ў адну са мною лодку лезеш.

— Не, Светка, позна, плывём, і цяпер ужо як плынь вырашыць.

— А я гавару, да берага!

— Добра, Светка, добра, вырашыць рака і плынь да берага, будзем каля берага.

Але рака і плынь падхапілі лодку і панеслі на стрыжань, на светлы блік бяроз, цені якіх ляжалі на вадзе. Рака віравала і круціла лодку. Двое плылі ў ёй. Ноч працягвалася. Як і на пачатку яе, не змаўкаючы, крычалі жабы, толькі крыху на нейкі час сціхалі, гэта калі лодка вельмі ўжо блізка падыходзіла да іх, хапатліва давалі нырца, каменем ішлі ў дно, нібы саступалі дарогу. Ныралі і адразу ж вынырвалі, зеленамысыя, лупатыя і яшчэ больш галасістыя. Вылуплівалі вочы на лодку, на жоўтую дзірку поўні ў небе. Уваход ці выйсце кудысьці. Весялілася і спявала, свяцілася адзінаю лямпачкай каля клуба вёска, ад якой яны адплылі. I прасілася ўжо ў лодцы ломкім голасам Светка:

— Адпусці, адпусці ты мяне, Уладзічак, старая я, старая я ўжо табе. Ну, лепш было б, калі б ты мяне адпусціў. I табе лепш, і мне лепш. I маці тваёй лепш.

Уладзік маўчаў, а плынь не адпускала ўжо лодку, як узяла яе ў абдымкі, так і трымала.

Гарэла пад нагамі зямля, смуродна слаліся па голым полі рознакаляровыя дымы. Дымы ўсіх часоў: мінулага, сённяшняга і будучыні. Вецер забаўляўся імі, круціў, змешваў, але не здолеў змяшаць, скруціць, збіць у адно-адзінае, цэлае, кожны час меў толькі свой дым, толькі свой колер. Мінулае красавала, цвіло па-над полем чырвонага колеру лятучым дымком, у якім адчувалася адно толькі шкадаванне і нічога больш. Косткі, якія даўно ўжо сатлелі, сляды, знак ад людзей і звяроў, што прайшлі некалі тут, гарэлі лёгка і амаль без паху. Сённяшняе, што яшчэ не адмерла, што памірала не па сваёй ахвоце, што жыўцом забівала і нішчыла спёка, чадзіла чорным чадным куродымам, закопчвала неба палыновай горыччу, раздзірала, уядалася ў цела. I Сноўдала, здавалася яму, да апошняй варсінкі, да апошняй кроплі крыві быў насычаны той горыччу, атручаны ёю. I працягваў атручвацца, робячы ўдых і выдых, што не абяцала нічога добрага ў будучыні. Будучыня, яе колер луналі над полем, запарушвала вочы шзрым попелам і падманлівым ад недахопу паветра блакітам, ад якога мутнела ў галаве, уваччу скакалі каляровыя іскры, што мошкі, якія трапілі ў сонечны прамень, нібы гарачым свінцом налівалася цела.

I Сноўдалу было незразумела, як зямля трымае яшчэ яго цела, як ён знаходзіць яшчэ дарогу, ступае не правальваючыся, зямля не прыбірае яго, не зацягвае ў агонь. Поле ж зрыта, паточана вогненнымі хадамі, бы па тарфяніку точацца вялізныя палаючыя краты ці чарвякі нейкія, што дыхаюць агнём, выпальваюць усё на сваім шляху, пакідаючы за сабою адзін толькі попел і белы пясок, які не гарыць. Не гарыць, але і не родзіць. На ім ужо нічога ніколі не вырасце, і ніякі след не адаб'ецца. Трэба шмат жыццяў, пакаленняў і стагоддзяў, каб аднавіць яго, трэба вельмі шчодра паліць яго жывою крывёй. I мо сёння ўжо ён, Сноўдала, яго цела і яго кроў і з'яўляюцца тым будучым гноем, дзякуючы якому зноў адродзіцца зямля.

Ён мог бы і не ісці праз гэтае вогненнае поле, абагнуць яго, узяць крыху ўбок, выбраць шлях, які б не быў такім небяспечным. Сноўдала, як толькі адышоў ад дуба, ступіў на палаючае поле, прыкмеціў сярод разрываў дыму курную хатку на курыных ножках, старую, як і сам ён, як свет гэты, дым і агонь. Хатка тая была не рубленая з бярвення, а складзеная з лёгкіх і тонкіх сасновых жэрдак, без коміна нават і даху. I корпаліся каля той хаткі, нібы ўстаўшы з небыцця, дзед і бабуля, той апошні яцвяг, які даўно ўжо загінуў, загінуў на яго зубрынай памяці, зубрыных вачах, і жонка яцвяга. Абое яны былі цяпер жывыя. Адрадзіліся падобна яму, Сноўдалу, ці ніколі не паміралі, не ведалі, што такое смерць, не падазравалі нават, што яна ёсць. Нічога не ведалі пра войны, пагоні і аб тым усяленскім могільніку за смуродным балотам, якое магло гарэць, дзе супакоіліся апошні яцвяг і апошні зубр.