Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

На пыльных тропинках далеких планет

Останутся наших следы... — выводзіў узаконены браканьер, а Кандрат мерыўся даць яму ў каршэнь:

— Ты чаму не нашы песні спяваеш?

— Чаму ж то яны не нашы, па радыё кожны дзень перадаюць.

— Песня яно мо і наша, калі перадаюць, трапінкі ў ёй не нашы.

— Трапінкі ўсе нашы, ты мне галавы не дуры.

— I ты мне не дуры, калі яны нашы, адкуль пыл на іх. А, прыкусіў язык.

— Прыкусіў, Кандрат.

— Вось таму я цябе і люблю. Усё ты разумееш. Налівай.

I ішла конаўка па крузе. А ў тым крузе знаходзіўся, пэўна, ужо і Томаш, і яшчэ той-сёй з настаўнікаў, таму што сярод вучняў і жанчын, малых, дзяцей, што налезлі ў школу, іх не было.

I было тое калектыўнае вядро, пэўна, бяздонным, і вялікаю была арцельная конаўка, таму што хоры і галасы спевакоў набіралі і набіралі моц і заглушалі ўрэшце жабіны канцэрт. I доўгі час вёска яшчэ ўспамінала, як прапівалі школу: усім хапіла, усе ўпокат. I што дзіўна, усе жывыя-здаровыя, ніхто ні з кім не пабіўся, ніхто не згарэў ад самагонкі. Усім весела было.

Але ў тых словах і ў той памяці, што адыходзіла ў паданні і былі ўжо, якія няпісана сачыняе вёска кожны дзень, была не ўся праўда. Хаця вясковыя стваральнікі былін, казачнікі і вельмі вострыя на вока, прыкмячаюць усё да драбніцы, таму што якраз без гэтай драбніцы і не створыш ні добрай былі, ні праўдзівага падання, схібілі яны ў той вечар, не за ўсім прасачылі, не ўсё бачылі. Не ўсім было весела ў той вечар, не ўсе прапівалі школу, у галаме, мітусні не ўгледзелі, не ўсачылі, куды падзеліся, што рабілі Уладзік са Светкаю. Не ўсачылі...

Хаця, калі падысці з другога боку, гэта вельмі і вельмі спрэчна, каб Місцючыха з Місцюком, ці Зулька, ці той жа дзед Ахрэм нешта прапусцілі. Неверагодна. Людзі ж гэта пільныя, справамі правераныя. I тады тлумачэнне тут магчымае толькі адно: не пажадалі змеціць. Пашкадавалі, спачуваючы іх лёсу, не схацелі мянціць языкамі. I ў гэтым спачуванні мо было прадбачанне іх лёсу, тое вясковае прадбачанне, якое і сёння, і ў будучым, пэўна, ніхто не здольны растлумачыць. Але яно, вясковае прадбачанне, заўсёды спраўджваецца, спраўджваецца ўсё, што тычыцца чужога чалавека, сваім блізкім, канечне, трохі ўжо цяжэй што-небудзь прадказваць. I не пра ўсе наканаванні чалавечага лёсу трэба гаварыць услых, мо таму той вечар у жыцці Уладзіка і Светкі застаўся па-за ўвагаю вёскі. А яны сустрэліся ў той вечар і правялі разам ноч.

Светка не пайшла палоць, як наказвала ёй маці, грады, прападзі яны пропадам. Упершыню ўхілілася ад работы, хоць заўсёды сама сабе знаходзіла тую работу, прыдумляла, калі рабіць не было ўжо чаго. I касіла, і даіла, і грабла, і дровы секла, імкнулася да адзіноты. Бацька не вельмі ўпадаў па ёй, яна гэта адчула даўно і не здзіўлялася ўжо. Крыўдзіла тое, што і маці пачала чужацца яе. Родная маці стала як мачыха. Але і тут Светка адчувала, што рана ці позна, а так яно і будзе. Калі чалавеку кепска, нехта ж павінен адказваць за гэта. А Светка прывыкла ўжо да таго, што ўкруга вінаватая яна адна. I замест таго каб ісці ў гарод, як загадала маці, яна пайшла ў хлеў, дзе ляжалі вялыя ўжо цюльпаны, якія яна сама прыбрала раніцаю з ганка. Ведала, чые гэта цюльпаны, хіба ж можна не пазнаць свае. А яна сама купляла ў горадзе цыбуліны, яшчэ пазалетась з замілаваннем сачыла, як яны праклёўваюцца ў іх гародчыку, як распускаюцца, пачынаюць цвісці. Сёлета ж яны зацвілі ў гародчыку Салілы. Ноччу Уладзік нарваў іх і прынёс ёй, паклаў на ганак. I гаркавым здаваўся Светцы іх пах. Уласна кажучы, ніякага паху, адно званне, што краскі бляклыя ўжо, дзень пралежалі ў хляве каля свінога катуха. Але гаркавасць не ад таго: яе ж кветкі і ёй дораць. Ва ўсёй вёсцы не знайшлося ёй кветкі. I Светка праплакала ў хляве над сваімі цюльпанамі, пакуль бацька не пайшоў з хаты. Следам за ім пайшла і яна, скіравала да хаты Салілаў.

Уладзіка ў хаце не заспела, была толькі яго маці, замітусілася, забегала, не знаходзячы месца, куды і пасадзіць яе, якое з крэслаў прапанаваць.

— Не турбуйцеся, цётка Лізавета, я і пастаю.

— Вой, што ты, дзеўка, так рэдка заходзіш, а я нікуды не вылажу, хоць пагаворым.

— А чаму вы нікуды не выходзіце? — Света ўсё ж села, хоць голас чалавечы пачуе.

— Ды ўсё няма часу, няма часу, клопаты. I хлопец зводзіць...— Успомніла Лізавета Уладзіка і асекласяі стала каля печы, што палілі, пэўна, зранку, цёплай яшчэ, нібы змерзла, не ведаючы, куды схаваць вочы, на чым спыніць іх. Усё, куды яна ні глядзела, гаварыла ёй пра Уладзіка, яго хваробу, кожная рэч, а больш адсутнасць тых рэчаў, гэта каб не было яму за што ўхапіцца, калі прылучыцца прыпадак.