Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Вось зноў ён у тупіку: што яму трэба, падман, якому б ён верыў, заплюшчыўшы вочы, нічога не бачачы і не чуючы. «Все хорошо, все хорошо, прекрасная маркиза...» Добрая песня. Уцёсаў некалі яе спяваў. Яе і цяпер спяваюць, перадаюць па радыё. I ён любіць слухаць, калі яе перадаюць. Але ўсё ж лепш праўда, нават тая, пасля якой хоць у пятлю галавою.

Ці патрэбна табе, чалавеча, такая праўда? Ці патрэбна табе, Мар'ян, такая праўда?

Мар'ян успамінае тую даўнюю фотакартку. Вузенькая палоска паперы, а на ёй дачка, жонка і напаўсцёрты слядок чужога, нямецкага пагона. Ці ўся гэта праўда аб Стэфе, ці толькі тое, што бачыць вока. Вачыма ўсёй праўды не ўхапіць жа. Але з другога боку, ад відавочнага таксама нікуды не схаваешся. Дык верыць ці не верыць сваім вачам. Заляпіць бы яшчэ воскам і вушы, і хай круціцца ў галаве заезджаная пласцінка: «Все хорошо, прекрасная маркиза, все хорошо...»

Усё добра. У яго ёсць дачка. Тры дачкі. Дзве яго. А трэцяя? Ці патрэбна ёй праўда, ці трэба ёй ведаць аб тым, чыя яна дачка, яго ці таго, што быў на спаленай ім фотакартцы. I там, на фотакартцы, толькі ж след яго, знак, усё астатняе адрэзана — рукі, ногі, твар, засталася толькі перавязь, завітушка пагона. I ад той завітушкі такі водсвет на яго лёс, усё жыццё дачкі... Хацеў бы, ды не мае ён сілы прызнаць яе за сваю дачку. Усе гавораць, што яна падобная на яго, ён і сам бачыць, што падобная. Але ж здараецца так, калі людзі доўга жывуць побач.

Мар'ян прыглядаецца да дачкі. Светка мые падлогу, і, як заўсёды, пад яго поглядам яна ніякавее, мітусіцца, усё валіцца ў яе з рук.

— Ідзі, дачка, прапалі лепш грады,— адбірае ў Светкі анучу Стэфа. I калі яны застаюцца адны ў хаце, Стэфа і Мар'ян, Стэфа пачынае плакаць:

— Што ты глядзіш, што ты ўсё жыццё прыглядаешся. Жыццё на сыход, а ты ўсё глядзіш, глядзіш. Ні мне, ні дачцэ вачэй ад зямлі падняць не даеш. Гавары, гора ты маё...

А што яму сказаць, як пачаць... Які гармідар у хаце. Даўно, даўно такога не было. Трэба ж іменна сёння, іншага дня не знайшлося, распачалі прыборку. Ён месца сабе не знаходзіць. Няма яму месца і ў сваёй вёсцы. Прапаноўвалі пераехаць туды, куды пераводзіцца іх школа, дзесяцігодка будзе. Адмовіўся наадрэз: са сваёй вёскі толькі ўперад нагамі, дзе нарадзіўся там і памру. I трэба ж ім пачаць прыборку ў такі дзень. Школу зачыняюць. Выпускны вечар. А па хаце як Мамай прайшоў. Усё раскідана, усё не на сваім месцы, брудныя лужыны вады на падлозе, гразныя вёдры, венікі, палавікі. Вечна ў хаце то прыборка, то рамонт, калі гэта кончыцца, калі кончыцца...

— Твая, Мар'ян, дачка, твая. Хочаш, на калені перад табой упаду. Твая,— падае перад ім на коленцы, паўзе да яго на коленцах па брудных маснічынах. Мар'яну шкада яе, але ён душыць у сабе жаласлівасць.

— А фотакартка тая,— гаворыць ён помсліва.— А фотакартка тая?

— Ведала, ведала, што ўгледзіш. Абрадаваць цябе хацела, дачку табе хутчэй паказаць. Вось і выслала адразу, як толькі вестку ты мне падаў. А магла б і не спяшацца.Схадзіла б у горад і там нанава перафатаграфавалася б.Сябе не памятала ад шчасця, і жывы ты, жывы, парадаваць цябе хацела.

— Парадавала,— адным словам абзываецца на ўсю гэтую жончыну гаворку Мар'ян. Стэфа ўжо ўстала з коленцаў, сядзіць каля яго на лаве, задраўшы спадніцу ледзь не да жывата. На голых лытках, на сцёгнах брудныя пісягі вады. Але яна як не бачыць гэтага, выцірае аб голае цела мокрыя брудныя рукі.

— А я, каб ведаў ты, увесь час, што жывём мы з табою пасля вайны, корпалася ў тваіх паперах, шукала тую фатаграфію. Кожын божы дзень шукала і ведала, што не знайду. Ведала, што не к дабру гэта. Гэта ж колькі гадоў я шукала...— Стэфа ўсплёсквае рукамі, зняможана апускае іх на голыя брудныя сцёгны. I Мар'яну балюча за гэтую яе расцялешанасць, балюча ад таго, што хтось чужы бачыў яе вось такою, дакранаўся да яе. Ён гатовы забіць яе зараз, яе, сябе, усё роўна жыцця няма. Але ў ім яшчэ цепліцца надзея, калі яна сама пачала гаворку пра гэта, мо нічога і не было. Яму хочацца верыць гэтаму: нічога не было. Трэба спытаць напрамую, але не, не паварочваецца язык, не можа ён забіць самога сябе. Вось наблізіўся ўжо да самай смерці, а ўсё адцягвае, адцягвае, шукае нейкай шчыліны. Дакарае сябе, што нічога не можа сказаць Стэфе папрамкі. Палохаецца, баіцца? Не, тут штосьці іншае. I баязлівасць, канечне, таксама. Не трэба крывіць душой. Трэба проста секчы з пляча, не шкадаваць ні сябе, ні яе. Але замест таго каб напрамкі секануць, ён гаворыць нешта жаласнае, шкадуючы сябе і Стэфу, ледзь не просячы літасці і памілавання: