Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Каля млявай уначы бярозы, што з маркотаю ўглядалася ўдалячынь, першай на шляху, Мар'ян і Стэфа спыніліся, ловячы абвостраным да неверагоднасці слыхам кожны гук, у той жа час як бы трохі і глухія, аглухлыя ад сарамлівага дыхання гаю. Стэфа прыціснулася плячыма да белай з чорнымі крапінамі кары дрэва, чакаючы яго, і узняла галаву ў неба, падставіла твар поўні. А мо яна чакала не яго, чакала пацалунка ад месяца і цалавалася ўжо з месяцам. Месяц чакаў і яго, таго, калі ён усё ж наважыцца падысці да Стэфы. Ён і не глядзеў у неба, а дзве поўні засляпілі яму вочы.

— Ну, цалуй жа, цалуй іх — хто гэта сказаў, ён сам, Стэфа, поўня, Мар'ян не ведае і не памятае. Хутчэй за ўсё гэта быў хор галасоў. Яму б апамятацца, вырвацца з таго хору. I ўсё пайшло б інакш... Не, ні тады, ні зараз ён не хацеў і не хоча вырывацца. Што было, тое было. I не трэба на душу яшчэ адзін грэх браць, не трэба яшчэ адной здрады. Хай ён лепш будзе разлічвацца за тую ноч усім сваім жыццём. Але ж жыццё — гэта ж таксама толькі расплата. Яно таму і дадзена як разменная манета, каб было чым разлічвацца за кожны твой крок, кожнае імгненне, што праводзіш ты на зямлі. I калі б не існавала такой расплаты, такой манеты, мо не існавала б і жыцця. Навошта яны, калі ўсё толькі ў торбу ды ў торбу, пад сябе ды пад сябе. Так можна і сонца патушыць, павесіць у галовах начнічок, паставіць перад сабою скарбонку-капілку. Толькі зноў жа ліха, чым набіваць будзеш тую скарбонку, калі ты нікому не падаеш, то і табе ніхто не падасць. Збяднее свет без гэтага спрадвечнага дай-вазьмі, калі перавяліся тыя, хто адорвае, звядуцца і тыя, каго адорваюць... Нешта не туды, здаецца, лезе ён з гэтым дай-вазьмі. I тых, і другіх развялося сёння ходь плот гарадзі. Толькі ўсё не тое даюць і не там бяруць. Заграбушчыя ўсе парабіліся: кожны глядзіць, як бы менш даць, а больш урваць. Іх справа, справа новага веку, хай новы век і парадкуе іх. А ён са сваім да ладу ніяк не дойдзе. Хаця, здавалася, як ясна ўсё было на пачатку яго. Зоркамі вымашчаны быў шлях, прамы, што страла: наперад, наперад і як мага вышэй. А цяпер добра было б хоць крышачку назад. Але гэта ён зноў не туды. Яго шлях быў сапраўды прамы, толькі вось ці правільны... I... ці сапраўды прамы. Калі з аднаго боку зірнуць, дык, здаецца, прамы, а з другога, дык адны зігзагі, спрэс улукаткі.

Праз тры дні пасля таго як Мар'ян сустрэўся са Стэфай, ён заслаў сватоў, а праз тыдзень гулялі ўжо вяселле. Шалёнае, бязглуздае, цераз пень-калоду. Вось тут усё правільна: вяселле як вяселле, калі малады згубіў галаву. А маці была супраць таго, каб ён браў Стэфу, і дзядзька супраць, нібы яны ведалі штосьці аб ёй ці прадбачылі. Узяць, да прыкладу, яго дзетдомаўцаў, дзетдомавак, ведаў ён, здаецца, усё аб іх: хто з іх гаспадарлівы, сумленны, працавіты, а хто абібок, гультай, кляйма ставіць няма дзе, што і чакае яго ў жыцці, дык гэта толькі турма. Але калі даткнулася таго жыцця, калі ўзяло яно іх за рэбры, адпетыя сталі людзьмі, а тыя, хто, здавалася, нарадзіўся ў сарочцы, прапілі сваю сарочку, прафукалі. Вось і паспрабуй што-небудзь угадаць на гэтым свеце.

Але маці яго як у ваду глядзела. Усё да таго часу трымала ў сабе: і ліха, і радасць, нічога з сэрца на пагляд другім не выстаўляла, а тут пайшла па суседках:

— Не будзе, не будзе ім жыцця, чуе маё сэрца.

— А сэрца тваё чуе, што я таксама тут і чую, пра што ты гаворыш? — выйшаў ён з другога пакоя, накрычаў на маці.

— Вох, не ведала, не ведала я, што і ты тут...

— А гаворыш, сэрца...

— Я не толькі пра сэрца, я і пра іншае магу, толькі не пры чужых людзях. Нядобра гавораць пра Стэфу людзі.

— А я і слухаць нічога не хачу. Я яе для сябе бяру, а не для людзей.

I ўсё. I кропка на тым. Мо дарэмна не паслухаў ён тады маці, заткнуў ёй рот, але што цяпер шкадаваць. Усё роўна ён бы са свайго не саступіў. Позна было саступаць. I не ў тым нават справа, што позна: на Стэфе сапраўды сышоўся яму клінам белы свет. I што б ні сказалі яму людзі, ён аніводнаму іх слову не даў бы веры. У той час. А пазней мо б і паверыў. I дратаваў бы сабе і Стэфе душу, цягнуў бы з сябе і з яе жылы. I цягне, не-не ды і ўзгадвае маці і яе словы. Што яна ведала пра Стэфу, чаму была супраць яе, што хацела сказаць яму. I калі б... Гэтае вечнае калі б ды каб, хто прыдумаў толькі іх, хто напусціў на чалавека сумненне, як магільны чарвяк, точыць і точыць яно душу, без пары ўганяе яго ў труну. А без сумнення, без гэтых каб ды калі быў бы чалавек вечны. Але ці чалавекам тады ён быў бы, адбяры ў яго сумненне, што застанецца ў ім чалавечага, што застанецца, калі ён не пакутуе, не мучыцца, не зведаў у жыцці болю. Не таго, што ідзе ад раны, калі пырне цябе хтось ножыкам ці калі ў бальніцы выражуць табе апендыцыт. А таго, калі балюча душы, калі душа смыліць, абліваецца крывёю. I часам немаведама чаму, з-за драбязы нейкай, што ўбіў ты сабе ў галаву, дурасці, з-за ведання ці, наадварот, няведання. Хаця, гавораць, такога на свеце не бывае. Вось толькі ці патрэбна чалавеку поўнае веданне. Ці трэба яму дарэшты ведаць усё аб другім чалавеку. Без тайны ж таксама няма чалавека. Звер і той у нару шыецца, хаваецца ад чужога вока ў нару, глухое, патаемнае месца шукае, дзе б ніхто яму не назаляў. А ён хоча распрануць чалавека да галізны, да саромнасці. А з другога боку, як, не ведаючы ўсёй праўды аб чалавеку, жыць з ім, ва ўсім сумнявацца, ва ўсім думаць пра падман.