Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах. Том 2

А яшчэ тады перад кожным касцёлам ды царквой цягнуўся даўжэзны хвост жабракоў. Маладыя і старыя Гарбатыя і бязкогія. Бязрукія і бязвокія. Струпастыя і бяззубыя. Бабы і мужыкі. Дзеці і падросткі. Усе ў рваных лахманах з раніцы да вечара канючылі, скавыталі ды чапляліся да прахожых...

Адным словам, да горада прыглядзецца Лаўрэн меў магчымасць з розных бакоў яшчэ задоўга да вайны. А праз нейкі час зноў выпала аказія.

Пасля апошняй сусветнай калатнечы хлопцы яго абодва вучыліся тут на шафёраў. Прывозіў часта сынам харчы ды прыглядаўся таксама.

Не было на што глядзець.

Ну і што, калі ў горадзе жылі некалі каралі ды магнаты, адбываліся польскія сеймы, а з яго крапасных сцен скацілася не адная галава. Пасля апошняй вайны ў ім можна было знайсці адно некалькі сяк-так дагледжаных вуліц. Затое на астатніх — ціснуліся адзін да аднаго трухлявыя, крывабокія, бедныя драўляныя домікі-халупкі — адно што не саломай крытыя, як на вёсцы, а — гонтай і часам — дахоўкай. Пліты тратуараў з надпісам «Magistrat m. Grodna» мелі яшчэ прамяністыя ямкі ад выбухаў супрацьпяхотных мін, а сцены, ганачкі і шчыты — ірваныя дзіркі ад асколкаў і куль.

Паміж брукам і тратуарам цяклі рэчачкі з памыяў. Паабапал гэтых самых раўчакоў буяла смярдзючая трава — конь і той вярнуў ад яе морду. Пасля ж базарнага дня ўвесь горад быў завалены сенам і смеццем. Валяліся на бруку агрызкі, шматкі капусты, саломы, транты, растаптаныя слівы і конскі памёт. Ва ўсім раскошным багацці грэбаліся такія прорвы бойкіх вераб'ёў, бытта з усяго павета зляцелі-ся на сваё птушынае вяселле ды не могуць нацешыцца.

Лаўрэн памятаў, як гараджане яму тлумачылі:

— Не выдзяляе ўлада грошай на будаўніцтва. Усё ідзе на ўзняцце з руін Мінска, Віцебска, Магілёва і Гомеля. Наш горад — сам ведаеш — ад войнаў уцалеў. Покуль што людзі маюць дзе жыць.

I Лаўрэн прызнаваў слушнасць тых тлумачэнняў, бо змалку прызвычаіўся верыць таму, што бачыў уласнымі вачыма.

1

Старасць для іншага чалавека, што пыл для паліто — выводзіць навонак усе плямы характару. Лаўрэн яшчэ больш стаў нецярплівым да няхлюйства, уражлівым на негаспадарлівасць і парадак, таму не мог зараз нарадавацца.

Перад Лаўрэнам цяпер на тым самым месцы высіліся новыя гмахі. Іх не назавеш нават і дамамі — нейкія кантастыя скрыні ды скрыначкі са шкла і бетону, з балконамі, балкончыкамі ды лоджыямі, пастаўленыя то на кант, то на папа, то бытта нядбайна параскіданыя ўздоўж тратуараў. Дзе знаходзілася яшчэ нядаўна, здаецца, тая самая вуліца Гувера — паспрабуй разбярыся.

Поўныя магазіны тавараў. У харчовых — усё файна запакавана. Патрэбна табе ўзяць два гатаваныя буракі, дзесятак яек ці паўфунта масла і — бяры, калі ласка, у цэлафанавым мяшочку ці ў беленькай паперцы.

Што — масла!

Нават бульбу і тую адпускаюць людзям у спецыяльнай сетачцы — трымай за вузялок ды нясі!

Усюды клумбы з ружамі ды пышнымі чырвонымі кветкамі — як іх людзі называюць, Лаўрэн і не стараўся запомніць: хай ужо назвы такіх дзіковінак ведаюць унукі, ім усё жыццё глядзець на іх ды нюхаць.

Па-панску апранутая публіка. Дзіўныя тралейбусы. Легкавыя, легкавыя, легкавыя, а паміж імі звітныя матацыклісты ў шлемах, бы спелыя яблыкі.

Куды ні глянь — цямнее асфальт: шчыльны, гладкі, аднатонны, як брусок ад брытвы. Па яго краях — акуратна падагнаныя пад лінеечку дабротныя бетановыя ды гранітныя бэлькі і бэлечкі. Дзе трэба машыне заязджаць у двор, парогі і парожкі акуратна счасаныя пад вуглом... Нават дурню відаць, што майстры справу сваю рабілі тут з вялікай ахвотай, з радасцю, з душой і «на совесць», бо толькі тады атрымліваецца гэтак усё дабротна і ладна.

«Трэ ж было нарабіць усяго гэтага!

I ты толькі паглядзі, што ў людзей атрымліваецца, калі адно яны захочуць добро ды з толкам возьмуцца дружно за дзело!

Але ж, халера, колькі мусіло яно каштаваць. Напэўно — купу грошай. Унь куды, выходзіць, пайшлі тысячы цэнтнераў зерня і буракоў, тоны мяса, малака і з нашай Зялёнай Даліны! Але ж хібо шкада на такое?

Ай, малайчыны — усё па-гаспадарску і аж так файно зрабілі! Дый цяпер усё гэто хтось палівае, скрабе, пуцуе, падмятае, беражэ! Талково, талково!..»

Цэлае жыццё дзядзька працаваў, бы той чорны вол, але мільёнаў не нажыў, бо праца для яго была сэнсам існавання, а не сродкам дасягнення асабістай выгоды ды маёнтка. Светам, паводле яго глыбокага пераканання, адвечна правілі.

Парадак,

Сумленнасць,