Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

«Пахіснуўся, бо стаміўся чакаць смерці... Семдзесят сутак гарэлі мазгі, пякло сэрца: ці не якраз сёння выведуць з камеры смяротнікаў? Кожную ноч не заплюшчыў вочы: паклічуць на досвітку — значыць, павядуць на расстрэл, не паклічуць — цэлыя суткі яшчэ буду жыць... Стаміўся ад такой пакуты. Хацеў сам павесіцца. I, можа, налажыў бы на сябе рукі, каб у апошнюю хвіліну не знайшоў сілу волі пачаць вывучаць англійскую мову, права i палітэканомію...»

— Ад смерці выбавілі вядомыя людзі... Замест яе была пажыццёвая катарга ў матухну-Сібір. Турмы i катарга забралі лепшых маіх восем гадоў. З катаргі збег, трапіў у вашу Чыту. Там сустрэўся з аднапартыйцамі, стаў Васіленкам, пазнаёміўся з вамі, Соф'я Аляксееўна. A калі зноў вынюхала мой след ахранка, даў драпака... З красавіка 1916 (з невялікімі перапынкамі) — тут, на Заходнім фронце — у Івянцы i ў Мінску. Земскі служачы Міхайлаў...

«Зноў жа не варта гаварыць, што кепскі мой страўнік, што ляжаў летась у лазарэце... Як не варта хваліцца, што ЦК якраз мне даручыў наладзіць тут нашу работу...»

— Вас, аднадумцаў, шмат? — запытала Соня.

— Ёсць крыху,— адказаў.— Летам 1914-га паліцыя разграміла тут арганізацыю РСДРП. У 1915-м партыйную работу пачалі латышскія сацыял-дэмакраты (сярод ix вельмі абаяльны Карл Ландар. Я пазнаёмлю цябе з ім, ён табе спадабаецца). З канца пятнаццатага пачаў работу мой даўні таварыш Любімаў, з пачатку шаснаццатага — яшчэ адзін мілы прыбалтыец, Кнорын. Ну, а з красавіка шаснаццатага падключыліся мы, грэшныя...

— Дык ты тут, бачу, не адзін!

— Цяпер з табой нас будзе двое...

— Фрунзе, Трыфанавіч, Арсень, Васіленка, Міхайлаў, я ганаруся табою...— прамовіла Соня. I ўзнёсла: — Наша яшчэ маладое стагоддзе шмат ужо апашліла, апашлілася само, загубіла, але заадно i шмат нарадзіла светлага, герояў. Ты, Міша, з праметэевага племені, дзекабрыст...

— Не рабі з мяне героя, дарагая. Я радавы баец, беспрытульны чалавек...

— Я хачу быць толькі з табой, Міша...— сказала цёпла. Выцягнула руку, паклікала: — Хадзі сюды... Я цябе вельмі люблю, Мішачка...

1.

Раніца першага сакавіка выдалася, як i трэба быць раніцы на мяжы зімы i вясны. Марозная, настылая, светла-ружаватая ад нізенькага сонца, што напачатку нібы спрыяла холаду i памагала пячы агнём нос i шчокі. Але ўдзень, як адчувалася, будзе цёпла, мароз адпадзе, каб падскочыць нанач i сабраць, абскарыніць талую ваду.

Васілевіч, як i ўсю зіму, пацепваўся ў тонкім паліто ад холаду, цёр твар шурхлай далонню i шпарка крочыў на вакзал. Спяшаўся на цягнік, што неўзабаве павінен быў падацца пад Баранавічы.

Толькі зайшоў у будынак вакзала, удыхнуў яго адмысловае, з пахам даўняй фарбы, мелу, тытуню i нежылога памяшкання паветра, як тут жа, у шырокім фае, яму перагарадзіў дарогу ўзброены вайсковы патруль — афіцэр, фельдфебель i салдат.

— Вашы дакументы,— казырнуўшы, уладна запатрабаваў малады рыжы штабс-капітан, бліснуўшы пярэднімі залатымі зубамі.

Васілевіч падаў сваё пасведчанне земскага служачага, здзіўляючыся, што яго, цывільнага, затрымлівае не дзяжурны жандар (той сіратліва i нібы бездапаможна прытуліўся ў кутку фае, ля яшчэ зачынегіага сёння газетнага кіёска), а вайсковы патруль.

— Паездка на фронт сёння не дазваляецца,— аддаючы яму пасведчанне, прамовіў штабс-капітан.

— Я маю даручэнне Земсаюза... Мой клопат — памагчы раненым салдатам...— Паспрабаваў растлумачыць свой занятак Васілевіч.

— Даручэнне вам далі ўчора, а сёння ўсе яны адмяняюцца,— перапыніў яго штабс-капітан.— Ёсць загад штаба фронту не дапускаць у франтавыя часці пастаронніх людзей.

— я...

— Асабіста я нічога супраць вас не маю. Але, на жаль, сярод вас, паноў земскіх служачых, нямала агітатараў-падбухторшчыкаў...

Штабс-капітан зірнуў паўз яго на дзверы вакзала: сюды шпарка заходзіў Міхайлаў, як i раней, у афіцэрскай форме без пагонаў.

Затрымалі, не пусцілі ехаць на фронт i яго. Разам з ім Васілевіч мусіў выйсці з вакзала, падацца ў горад, на службу.

— Што яшчэ здарылася ў Петраградзе, Miшa? — нецярпліва запытаў Васілевіч, праходзячы каля пажылога дзядзькі ў шэрым фартуху. Той біў ломам стары асенні лёд, каб пасля яго ссунуць у кучкі, знесці воддаль.— Па гэтых жа вайскоўцах адчуваецца: у Петраградзе ўжо новыя падзеі...

— У Петраградзе, Сямён, пераварот...— адказаў той, нацягваючы чорныя скураныя рукавіцы.

— Удалы? — спачатку ўсклікнуў Сямён, а пасля толькі падумаў ужо: «I адкуль ён, як i Муха, пра ўсё так добра ведае? Ніхто яшчэ нічога не чуў, а яны знаюць».