Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Міхайлаў расказаў пра тое, як заявіліся Петраградскі Савет i Часовы камітэт Дзяржаўнай думы.

— А хто на чале Савета i Часовага камітэта? Якія партыі? Якія лідэры?

— На чале Савета — лідэры меншавікоў i эсэраў,— прамовіў Міхайлаў.— На чале Часовага камітэта — лідэры з «Прагрэсіўнага блока»...

— Ты i прозвішчы іхнія ведаеш? — зноў усклікнуў уражаны Васілевіч.

— На днях увазнаеш i ты ўсё, Сямён...

— А што — цар? — схамянуўся Васілевіч.— А стары ўрад?

— Цар гэтай часінай у дарозе на Петраград, каб на месцы «принять решение». Спадзяецца яшчэ, што крывавы генерал Іваноў утрымае яму трон, патопіць у крыві рэвалюцыю... Спрабуе захаваць манархію i Часовы камітэт... Цяпер шмат будзе значыць, як павядзецца Савет, якога падтрымлівае петраградскі гарнізон... Вось чаму, Сямён, нас не пускаюць на фронт, a ў Мінску сёння няма i не будзе сталічных газет...

— Дык сёння-заўтра вырашыцца спрэчка старой i новай улады? — узбуджана запытаў Васілевіч.

— Можа, i сёння-заўтра...— адказаў Міхайлаў.

Ідучы па Падгорнай вуліцы — вузкай, з цаглянымі двух-трохпавярховымі будынкамі, а сям-там з драўлянымі панадворкамі, са старымі голымі дрэвамі,— Васілевіч пачаў настойліва выпытваць невядомыя яму звесткі пра Петраград.

Васілевіч мала заўважаў, куды яны крочаць: раз-пораз пазіраў у шэрыя ці то блакітныя цёплыя вочы Міхайлава, ішоў, спатыкаўся аб умерзлыя грудочкі лёду, але не зважаў на гэта, з прагаю слухаў навіны.

Толькі, калі Міхайлаў замаўчаў, ён зірнуў паперадзе сябе. Заўважыў: яны падышлі да ляхаўскіх вуліц, ступілі на адну з ix — Ніжнюю Ляхаўку, што вяла да завода. Па гэтай утаптанай, снежналедзяной, бруднай вуліцы цягнуўся доўгі людскі шнурок —да блізкага чыгуна-ліцейнага, машынабудаўнічага i кацельнага завода «Энергія», што раней, да вайны, выпускаў усякае начынне для паравых i вадзяных млыноў — жорны, крупэрні, турбіны, рамантаваў розныя машыны, выпісваў i пастаўляў лакамабілі, газавыя i нафтавыя рухавікі, але апошні час даваў далека не мірную прадукцыю.

Праўда, у гэтую хвіліну завод, здаецца, не працаваў. Не дымеў высокі ўцямнелы комін, не заходзіў за цагляныя сцены рабочы люд. Ён стоўпіўся на перадзаводскім пляцы — ад заводскай прахадной i аж да платоў недалёкіх, па другі бок пляца i вуліцы, драўляных хат, дзе жылі мінчукі, найбольш яўрэйскія сем'і. Значыць, «Энергія» забаставала і, можа, сёння падахвоціць да гэтага i Кашарскі машынабудаўнічы i чыгуна-медна-металургічны завод, чыгуначную майстэрню, дрожджавы завод, лесапільню, дзе ўчора, як казалі, было неспакойна.

«Стачкуюць прывезеныя з Расіі тылавыя рабочыя,— гаварылі ў горадзе,— а таксама падаграюць сацыял-дэмакраты».

Калі паразважаць, дык Мінск быў вельмі цікавы горад сярод губеранскіх гарадоў вялікай расійскай імперыі. Ён нібы лічыўся зацішны, спакойны, але... заўсёды небяспечны. Якраз тут у 1898 годзе адбыўся Першы з'езд РСДРП, на самым пачатку гэтага стагоддзя — з'езд Рабочага саюза Літвы i сацыял-дэмакратыі Каралеўства Польскага, дзе была ўтворана СДКПіЛ, a ў 1902 — першы Усерасійскі з'езд сіяністаў... Калі гаварыць пра пазіцыю, сілу мінскіх гурткоў РСДРП, СДКПіЛ альбо Беларускай сацыялістычнай грамады, то яны ў розны час былі розныя, бо на ix былі вялікія рэпрэсіі царскага ўрада. А што тычыць сіяністаў, то іхнія пазіцыі тут былі заўсёды моцныя. Ix царызм, лічы, не чапаў — яны хітра маскаваліся, падтрымлівалі самадзяржаўе i нейтралізоўвалі рэвалюцыйны дух, у тым ліку i сярод яўрэяў. Акрамя буржуазных, былі i так званыя рабочыя партыі пад сіянісцкім кантролем. Іхнім памагатым быў Бунд. З тых партый, якія памагалі разбураць рэвалюцыйны дух яўрэйскіх рабочых, найболей вызначалася створаная ў 1901 годзе па ініцыятыве начальніка маскоўскай ахранкі Зубатава Незалежная яўрэйская рабочая партыя.

Цяпер, у 1917 годзе, узнікла новая сітуацыя. I, канечне ж, найперш з-за таго, што Мінск які ўжо час быў прыфрантавым горадам i што адбылася некаторая змена ў яго настроях, а таксама сярод палітычных сіл.

Тая чутка, што забастоўка перакідваецца i ў Мінск, мігам абляцела горад. Але мінчукі па-рознаму ўспрынялі «местные беспорядки». Хтосьці асуджаў ix, хтосьці зацікавіўся, хтосьці падагрэўся ажыятажам, хтосьці аднёсся да ўсяго са скептыцызмам — дзе-дзе, а тут велізарная армія i бязлітасная паліцыя хутка адновяць лад i спакой. Многія, надта інтэлігенты, лавілі навіны, чуткі, плёткі, але нікуды не лезлі, чакаючы, што выйдзе з бунту ў Петраградзе. Пагалёкаць, прайсціся па вуліцах паспрабавалі гімназісты, але ix даволі лёгка разагнала паліцыя.