Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— А ты не затульвай нам рот!

— Никаких условий! Свободу товарищам!

— Таўстапузы!

— Давай восьмичасовой рабочий день!

— Большую плату!

— Хлеба!

— I міру!

Упраўляючы паспрабаваў яшчэ загаварыць, але яму ўжо не далі разявіць i рота — загулі, залюлюкалі і засвісталі. Ён споўз з узвышэння, знік. Замест яго заявіўся на ўзвышэнні іншы чалавек — сярэдніх гадоў мужчына, у чорным паліто i капелюшы, у акулярах.

— Товарищи! — гукнуў ён, падняў руку, заваёўваючы ўвагу.— Действительно, мы измучились жить в таких адских условиях. Мы все хотим свободы, светлого дня, счастливого труда и радостной жизни...

Натоўп заціх, толькі прайшла па ім запытальная хваля: «Хто гэта? Кто это?»

— Наверное, социал-демократ,— прамовіў вусаты дзядзька.

— Меншавік Пайкес,— патлумачыў Васілевічу Міхайлаў.

Прамоўца пачаў расказваць, што дзеецца ў Петраградзе, а пасля пачаў заклікаць падтрымаць петраградскіх рабочых.

— Власть должна принадлежать нам, народу. Мы, народ, должны сами определять свою судьбу, свое будущее...— закончыў ён. Яго праводзілі воплескамі.

Тут жа на ўзвышэнні нібы з-пад зямлі вырас яшчэ адзін прамоўца. Малады, у чорнай скураной куртцы i гэтакай жа шапцы. З невялікімі чорненькімі вусікамі.

— Товарищи! Друзья! — усклікнуў ён звонкім голасам.

Васілевіч перавёў вочы на Міхайлава i ўбачыў: той лагодна ўсміхаёцца.

— Ваш? — таксама ўсміхнуўся, таўхнуў яго локцем Васілевіч.

Той не адказаў, але Васілевіч па яго цёплай усмешцы зразумеў: але, іхні.

— Наши братья устали воевать, работать свыше нормы, жить впроголодь, страдать,— палымяна загаварыў юнак.— Мы должны вступить в решительную борьбу со старой властью, со сворой грабителей и угнетателей. Мы призываем вас поддержать дело наших товарищей в Петрограде, идти навстречу новому дню...

...К вечару гэтага дня ўжо ўвесь Мінск затаіўся ў трывожным чаканні: што — цар i генералы зноў пральюць народную кроў?

2.

Адразу пасля службы Фрунзе ўзяў фурманку i пад'ехаў на Кандуктарскую вуліцу, да чыгуначнай майстэрні.

Праўда, у майстэрню, дзе было шмат знаёмых, ён сёння не павярнуў, злез з фурманкі, абышоў агароджу i падаўся далей, да мінскіх ускраінных драўляных хат, да безымяннага завулка, дзе стаяў Бэркаў дом.

У тупіковым завулку (у ім было пяць-шэсць хат) клаўся прыцемак — можа, спускаўся з засмужанага цяпер неба альбо поўз з недалёкага ўжо лесу.

Калі падышоў да Бэркі, перад ім нібы сама адчыпілася высокая дашчаная брамка — яе, як i трэба, адчыніў свой чалавек, невысокі рыжы мужчына, які стаяў тут, у двары, на варце i праз шчыліну ў брамцы агледжваў завулак. Убачыў бы паліцыю — падаў бы адпаведны знак, згледзеў свайго чалавека — упусціў у двор.

— Усе на месцы, Ёська? — запытаў у знаёмага вартавога Міхайлаў, падаючы руку.

— Усе, таварыш Міхайлаў,— адказаў той.

Вартавы застаўся ля брамкі, а Фрунзе ўздоўж даўгаватай, з двума вокнамі хаты (да шыбін у гэтую хвіліну прыпалі гаспадаровы ўнукі, Ёськавы дзеці) падаўся па ўтаптаным двары — у сад-поплаў, дзе быў пад снегам гаспадароў склеп.

Гэтая сяліба была агароджаная з усіх бакоў высокім дашчаным плотам, паверсе быў яшчэ калючы дрот, дык з вуліцы не было відаць, што робіцца тут, на сялібе. Гэта яны i спажылі — нанялі ў гаспадара парожні склеп (раней, да вайны, Бэрка трымаў тут купленыя свіныя i цялячыя тушы, a ў вайну, калі гаспадар стаў анучнікам, склеп запуставаў). Нанялі для сваёй тайнай мэты.

У сад, да склепа, вяла вузкая, выкапаная ў снезе i ўтаптаная сцежка. Калі падышоў да склепа, Фрунзе па загадзя дамоўленым знаку пастукаў у невысокія памазаныя вапнаю дзверы, i яму неўзабаве адчынілі.

Па вузкіх i падгнілых сходках ён спусціўся ўніз, у глыбокую i абкладзеную каменнем досыць прасторную яміну, дзе вісела падвешаная да столі запаленая лямпа, пад ёй быў ёмісты, збіты з аполкаў стол, а яго абступілі людзі — чалавек сем мужчын. Цяпер яны ўсе перавялі позірк на яго, госця, а дагэтуль, як відаць было, не зводзілі вачэй з высокага чарнявага Рыгора Клёнава, па клічцы Майстра, які перад імі разбіраў i складаў браўнінг, вучыў, як цэліцца — тут, у гэтым склепе, сакрэтна навучалася адна з іхніх баявых дружын. Усе дружыннікі, а таксама іхні кіраўнік, Клёнаў, былі рабочыя з чыгуначнай майстэрні. Каго прыслалі туды на працу, а хто па партыйным заданні ўладкаваўся i сам.

Фрунзе павітаўся, кожнаму дружынніку падаў руку.

— Ну, як ідзе вучоба, Рыгор Якаўлевіч?

— Няблага,— усміхнуўся Майстра.— Хлопцы маладыя, зацікаўленыя, схопліваюць усё на хаду i рвуцца ў бой.