Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Сінілаў запыніўся, падаў на развітанне руку.

— Не засмучайцеся, Васіль Іванавіч,— нібы ўсміхнуўся, але няшчыра i крыва.— Думаю, у цара i ўрада хопіць сіл, каб уціхамірыць стыхію, а заадно i хітрых падбухторшчыкаў. Лічу, рана яшчэ цёмнай сіле спадзявацца на свой поспех, на нейкае бесаўскае эксперыментаванне на расійскай глебе... Але не будзем i неабачлівыя, Васіль Іванавіч. Рэвалюцыйны, гвалтоўны вецер вельмі п'янкі, заразлівы, дык зараза можа перакінуцца ca сталіцы i сюды, да нас. Будзьма пільныя. Калі дзе што якое, калі, да слова, выплыве на паверхню які агітатар альбо распаўсюджвальнік чутак, то адразу давайце знак нам... Дамовіліся?

— Ёсць,— прамовіў Муха i нібы вайсковец казырнуў.

3.

Хоць не варта было лішні раз вытыркацца, трапляць у горадзе ненадзейным людзям на вочы, але Міхайлаў усё ж не паасцярогся, не нырнуў на дно, a сабраў увечар сходку з чалавек пятнаццаці.

Амаль усіх ён добра ведаў, а па-другое, натхнялі петраградскія падзеі, дык на гэты раз быў гаваркі, расказаў амаль усё, што пачуў ад сувязной, а пад канец сваёй прамовы папрасіў усіх быць напагатове, мець пад заўсёдным назіркам свае ячэйкі i чакаць самай неспадзяванай i рашучай каманды — як кажуць, загаду № 1. Што азначае гэты загад, яшчэ не тлумачыў, i тыя, хто быў на сходцы, не пыталіся, ведаючы, што пра ўсё скажуць тады, калі трэба будзе.

Заадно Міхайлаву хацелася самому зірнуць кожнаму ў вочы: які ў каго настрой, ці гатовыя ўсе да рашаючай сутычкі ca старым ладам i апаратам?

Пасля сходкі ён выйшаў з канспіратыўнай кватэры першы. Разам з загадчыкам аддзела Земсаюза Любімавым, якога ведаў яшчэ па 1905-м, i з Мясніковым — прапаршчыкам 121 -га стралковага палка, раскватараванага ў Барысаве, з якім пазнаёміўся летась i бачыўся рэдка, калі таму ўдавалася вырвацца з правінцыі ў Мінск.

Цяпер вось крочылі цёмнаю вуліцаю міма цагляных аканіц з зашторанымі вокнамі, слухалі, як рыпіць пад нагамі хрумсткі, трошкі адталы за дзень снег, а то i ломіцца тоненькі лядок на лужынках.

Міхайлаў ішоў пасярод; нізкі, таўсматы, па ўсім бачна, дужы Мяснікоў крочыў справа, а худаваты i гонкі Любімаў — злева. Яны, трое, былі розныя не толькі па росце, але i па характарах. Калі Любімаў быў разважлівы, стрыманы, то ён, Міхайлаў, любіў рухавасць, імгненную кемлівасць, рашучасць i да ўсяго гэтага іронію ды жарт, а вось Мяснікоў удаўся зусім іншы — разумны, страсны, але часамі завельмі рэзкі i нецярпімы. А можа, ён, гэты армянін, меў i іншыя, лепшыя чалавечыя рысы, якія яны яшчэ не паспелі ўбачыць i адчуць. Адно — сустракацца па паролях, i зусім іншае — знацца часта, з'есці разам пуд солі.

— Слухай,— павярнуўся да Міхайлава Любімаў,— я ўважліва лавіў, што ты гаварыў. Скажу шчыра, асабіста я не зусім ведаю: дзе лепш пусціць у ход рэвалюцыйныя сілы? Там, у Петраградзе, сярод рабочых, ці тут, на фронце, сярод салдат?

— У мяне пыталіся пра гэта з ЦК,— адказаў Міхайлаў.— Я адказаў, што наш фронт яшчэ не цалкам саспеў для рэвалюцыйнай вайны супраць свайго ўрада.

— Салдацкія натоўпы гудуць, супраць вайны, але не ўсе гатовыя падняць зброю на цара,— сказаў Мяснікоў.— А сярод афіцэраў i генералаў процьма вернападданых i рэтраградаў!

— Арміі яшчэ трэба ды трэба прамываць мазгі,— прамовіў Міхайлаў.— А па-другое, вельмі важна, калі i як трапіць у акопы вестка пра петраградскія падзеі. Пападзе адразу, у поўным аб'ёме, без маны i перакручванняў — ускінецца па пазіцыях полымем, будзе замоўчвацца альбо даходзіць скажоная — спачатку ўзбудзіць такую-сякую цікавасць, а пасля пасее звычайныя гавэнды, скепсіс i апатыю...

— У нашым палку страшэнна замоўчваюць петраградскія падзеі,— сказаў Мяснікоў.— A калі хто ўведае што-небудзь, то тут як тут афіцэры прыніжаюць рэвалюцыйны дух, аб'яўляюць усё гармідарам, хуліганскімі выхадкамі...

— Думаю, нам цяпер прыйдзецца яшчэ болей агітаваць i на пазіцыях, i ў тыле,— сказаў Міхайлаў.— Рана-позна арміі прыйдзецца ясна выказацца: яна за рэвалюцыю альбо супраць? Дык будзе жыццёвая патрэба, каб яна не падняла зброі на народ... На днях я выступаў у адной з часцей пад Баранавічамі, сказаў пра гэта, дык рэакцыя была спачувальная, але не вельмі ўжо адкрытая, супольніцкая...

Прайшлі крыху моўчкі.

— А цяпер, хлопцы, пяройдзем ад высокай палітыкі на маю персону...— улучыўшы спрыяльную хвіліну, прамовіў Міхайлаў.— Мушу аддаць сябе на ваш суровы суд...

— Ты — правакатар? — пацвеліўся Мяснікоў.

— Дзякуй богу, даўно ўжо выратаваны ад такой ганебнай місіі. Але вінаваты перад вамі ўсімі сур'ёзна,— прызнаўся.— Я зашмат думаю пра сябе i сваё... Карацей, яшчэ ў Чыце пазнаёміўся з дзяўчынай. Яна сёння прыязджае сюды. Дык што вы мне скажаце на гэта? Даруеце ці не даруеце, што парушаю дысцыпліну?