Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— Я знаю нашмат менш, чым вы, Аляксей Міканоравіч,— пасля зацяглай паўзы прамовіў Муха, наўмысна прыніжаючы сябе.

— Думайце, Васіль Іванавіч. Ваша клятва клятваю, але ж вы — рускі...— Паправіўся: — Ну, славянін ва ўсякім разе... А нам, славянам, трэба найперш утрымаць славянскі свет. Канечне, пад нашым расійскім сцягам... Нам жыццёва неабходна вялікая наша імперыя, моцная манархія. А хто ўсё гэта ўтрымае? Цар i, яшчэ раз паўтару, толькі цар! Значыць, калі мы любім сваю Айчыну, хочам бачыць яе здаровай i магутнай, мы, патрыёты, павінны аб'яднацца i памагчы застацца на троне апекуну i абаронцу...

«Гарлапаніць цяпер за цара — значыць, свядома дабівацца, каб цябе ненавідзелі...»

— Хітрыя i хіжыя цёмныя сілы цяпер скіравалі свой позірк на нашу Расію...— гаворачы, Сінілаў ужо раз за разам пачаў перасмыкацца i ад узбуджанасці аслабеў, пакрыўся потам.— Яны спрытна спажываюць стому ад вайны, голад, людскія пакуты i злосць, нацкоўваюць чэрнь на цара i ўрад... I чэрнь слухае, вывальвае на вуліцы, галёкае, памагае некаму ісці па яе спінах да руля... Намагнічаная, раз'ятраная, яна не задумваецца: а хто той іншы, што рвецца да ўлады, што ён замышляе?!

«Ясна, чаго ты баішся! Народнага гневу!..»

— Мы, некалькі энтузіястаў з Мінска, Кіева i Петраграда, кажу, здолелі заслаць сваіх людзей за зачыненыя вашыя дзверы. Праўда, не на высокія паверхі трапілі там нашыя агенты, але яны абсачылі: ёсць у нас тайны ўрад, у якім людзі з уплывовых партый, буйныя прамыслоўцы, фінансісты, вайскоўцы, вучоныя, творчыя асобы. Гэты ценевы орган ужо не першы год назапашвае сілы, выхоўвае ўсіх у сваім духу, часта збіраецца на свае кангрэсы, дзе вызначае, падпраўляе сваю стратэгію i тактыку, стварае ў краіне патрэбны сабе дух... Мы, сабраўшы такое-сякое дасье пра гэтых адмысловых падпольшчыкаў, падалі яго на наш верх, але там доўга маўчалі, а пасля цыкнулі... Карацей, далі па носе ды сказалі, каб мы дбайней вышуквалі сапраўдных ворагаў веры, цара i Айчыны, а не шукалі лаўраў Шэрлака Холмса... Дык учора на сваю рызыку я i мае калегі прарваліся ў Магілёве да яго вялікасці i ўручылі яму тое, што, можа, да яго i не трапляла ніколі...

«Хацеў адзін балота запаліць i чорта выкурыць, але яно гарэць не хоча...» — пачуўшы апошняе, Муха трохі акрыяў. Адчуў: не, не ўсемагутная ахранка, ёсць тое-сёе, што i ёй не пад сілу. А заадно з ёю не такі ўжо страшны i гэты перасмыканец, чыё сапенне ён адчувае за сваім вухам які ўжо месяц.

— Мы ведаем: вы, Васіль Іванавіч, шышка ў ix яшчэ невялікая. Адпаведна, i грахі вашы яшчэ малыя. Вы i для вашых робіце тое, што i для нас,— «апякуеце» мясцовую творчую інтэлігенцыю. Мы даём вам субсідыі за кожную важную звестку, а яны падшукалі вам добрую работу, стварылі вам аўтарытэт вучонага i сумленнага чалавека... Мы не зачэпім вас. Але мы павінны болей ведаць i пра самога Дзядзю, i пра яго каншахцікі...

Акрыялы ўжо Муха раптоўна ледзь не страціў дар мовы: што — здрадзіць Дзядзю?! Ды гэта ж самому сунуць сваю галаву ў пятлю!

— Мы ведаем пра ваш абет маўчання, пра вашу суровую клятву... Мы будзем плаціць вам за кожную звестку ў тры разы больш, чым плацілі дагэтуль...

— А вы гарантуеце, што яны не ўведаюць, што я... ну, буду вам усё расказваць? Вы гарантуеце, што сярод вас саміх няма Дзядзевых пасланцоў?

— Пра вас i вашы звесткі будуць ведаць толькі два чалавекі. Мой начальнік i я. Адмаўляцца вам не раю... У крайнім выпадку Дзядзя «выпадкова» ўвазнае, што вы самі нам пра ўсё расказалі...

«Абклалі, як воўка!»

— Хочаш ці не хочаш, а выхаду няма...— прызнауся шчыра Муха.— Давайце супрацоўнічаць i далей...

— Дзякуй. Мы i верылі, што вы — сапраўдны патрыёт. А цяпер яшчэ хачу ў вас тое-сёе запытаць. Вы знаеце земскага служачага Міхайлава?

— Знаю, але мала.

— Хто з вашых блізкіх сяброў ведае яго лепш?

— Васілевіч.

— Гэты баламут нам не падыходзіць, бо наадрэз адмовіўся супрацоўнічаць з намі.

— Я, на жаль, тут нічым памагчы не магу...

— Міхайлаў — хітры i высокапастаўлены падпольшчык,— ашчэрыўся Сінілаў.— Мы маглі б ужо яго i хаўруснікаў арыштаваць. Але мы не ўведалі яшчэ, хто тут галоўны бальшавіцкі завадатар. Ён альбо нехта іншы, скажам, Фрунзе? Не чулі пра такога?

— Не.

— Гэты Фрунзе збег з сібірскай катаргі i, як настойваюць нашы маскоўскія i петраградскія калегі, цяпер зашыўся тут,— патлумачыў Сінілаў.— Нам вельмі трэба натрапіць на яго логава. Мы, кажу, тое-сёе абмацалі, але ніяк не выйдзем іменна на след гэтага Фрунзе. Вельмі ж хітрая i скрытная бальшавіцкая канспірацыя. Іхнія верхаводы зверху ўсё бачаць, усё ведаюць пра сваіх падначаленых, кіруюць імі праз старшых ячэек, а падначаленыя мала што знаюць пра ix, робяць тое, што ім загадаюць. Карацей, жалезная дысцыпліна. Як i ў кагале. А кагал, як сказаў некалі Напалеон, моцны якраз сваёй арганізацыяй i дысцыплінай...