Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Маці ўздыхнула (мусіць, успомніўшы сваю цяжкую маладосць, калі яна шмат жала i на панскім полі, i ў заможных сваіх людзей) i, нічога не прамовіўшы, зноў нагнулася i пачала жаць ужо густое i высокае жыта, хмялеючы i ад цёплага высокага неба, i ад гарачага, адмыслова пахкага сцябла ды калосся.

Калі нажалі дзесяць важкіх снапоў (апошні сноп дажыналі па заходзе ўжо сонца), дзевяць снапоў саставілі адзін каля аднаго, а дзесятым — калоссем уніз — накрылі ix.

— Ну што, дачка, давай пачастуемся,— шчасліва прамовіла маці, з любасцю пазіраючы на высокі залацісты мэндлік.

— Я не хачу, мама,— адказала Кастуся, выцікоўваючы на полі сваіх сябровак.

— Няможна, дачка,— паўшчувала маці,— такі ўжо звычай.

Калі Кастуся ca скібкамі хлеба i сыру, пасыпанага соллю, пашыбавала да сваёй лепшай сяброўкі, Волькі Чорнай, маці падабрала першы нажаты снапок, астатнюю спажыву i ў прыполе белага фартуха панесла ўсё гэта дадому, радуючыся, што неўзабаве ўцешыць гаспадара, унука i сыноў i яе Ясь паставіць гэты снапок на покуце.

Калі яна абмінала i шырокі, i доўгі Гарбацэвічаў загон, дзе ставілі мэндлік Вікця i Анелька, то яе тут затрымала Вікця. Тая, таксама сёння па-святочнаму апранутая, але чамусьці не зусім вясёлая, папрасіла:

— Анця, пачакай! Мне трэба з табой пагаварыць...

— Як мне з табою добра! — прашаптала Зося, прытуліўшыся i цалуючы яго ў куточкі вуснаў, у шыю i расхлістаную грудзіну.— Яшчэ зусім нядаўна я думала: калі i выжыву, акрыяю, дык ужо не буду чалавек. Не буду кабета. Думала: усё збалела, згарэла ў маім целе, у маёй душы. Усё-ўсенечкае маладое прапала. Аж i акрыяла, i чуюся кабетаю, i ўсё маладое зноў са мною... Люблю цябе,— упала яму на грудзіну, закрыла яму твар распушчанымі валасамі.— Ой, як я цябе люблю, родненькі мой...

Янка, лежачы на спіне сярод аляхоўя i малінніку, адхінуў Зосіны казыткія i пахкія мятаю валасы i зірнуў угору: там, за зялёным вярхоўем, сінелася высокае бяздоннае неба, плылі белыя аблачынкі, крыху правей ззяла яснае сонца, зусім побач віселі чырвона-ліловыя маліны, зумкаў чорна-чырвоны чмель — так, быў дзень, лес непадалёку жытнёвага поля, было жыццё-быццё. Але Янку (а ён усё яшчэ адчуваў Зосіны пацалункі i яе ўсю, трапяткую, палымяную) не хацелася забіраць сваю душу адтуль, з неба, апускацца на зямлю, дзе было не так святочна, уцешна, дзе ix чакае праца, папрокі, згрызоты; яго бацькі i яе Віця, свёкры ўжо ўведалі, што яны сустракаюцца, папікаюць, ушчуваюць ix абаіх, намагаючыся разбурыць іхняе грэшнае, мабыць, бессаромнае, але такое жаданае шчасце.

— Хадзем,— прамовіў ён,— вернуцца нашы з вёскі — спахопяцца, што нас няма...

Зося некалькі хвілін моўчкі паляжала на яго грудзіне, мусіць, ужо таксама развітваючыся з невялікаю часінкаю ўцехі i шчасця, зноў успамінаючы пра свае горычы, а пасля ціха паднялася i паправіла на сабе адзенне. I калі ўжо завязвала на патыліцы paгі белай касынкі (а ён любаваўся яе стройнай постаццю i меўся зноў схапіць, сціснуць у абдымках альбо нават панесці на руках з лесу), дык яна нечакана рэзка адштурхнула яго локцем, так i замерла з паднятымі рукамі: зусім непадалёку, прытуліўшыся да алешыны, стаяў i пазіраў на ix Віця — у лапцях, палатняных белых портках i палатнянай кашулі з белым кужэльным каўнерыкам, няголены, потны, але бледны, як снег. Значыць, не падаўся ў вёску, вярнуўся з паўдарогі.

I Зося i Янка не збаяліся — не, ніхто з ix не напужаўся гэтага хірлявага Віці, які не можа нават адсекчы галаву курыцы,— яны абое злякліся яд таго жаху, болю, што акамянеў у Віцевых вачах. Бяскроўныя яго губы замылілі, але ён не мог вымавіць i слова.

Першая апамяталася Зося. Завязаўшы касынку, яна смела пайшла мужу насустрач.

— I чаго ты ходзіш услед, віжуеш? — нечакана для ўсіх сярдзіта напала.— Ты ж ведаеш: я цябе не люблю. Пашлюбаваная з табою, але ўсім сэрцам, усёй душой я во з ім, з Янкам... Ты прычапіўся, як воўчая калючка, i сабе, i нам паламаў жыццё.

Віця зусім збялеў, мацней абшчаперыў алешыну абедзвюма рукамі, каб, мусіць, не абсунуцца, штосьці няўцямнае замямліў.

— Калі хочаш, бі! Усё сцярплю! Нават паважаць пачну, што мужчына... Калі рымасць есць душу, калі не хочаш цярпець, што праўду кажу, другому цела, сэрца аддаю — выганяй! Янка возьме мяне i такую, i мы як людзі жыць будзем... A калі не хочаш праганяць альбо людзей саромеешся — дык не замінай, не мардуй, дай пажыць так, як я хачу...