Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— Гэтыя Чорныя заўсюды рызыканты,— падтакнуў бацька.

— I што там яны сабе думаюць? — абурыўся на новую ўладу Гарбацэвіч.— Калі ўжо навядуць які лад?

— Чорт яго ведае. Балабоняць дзень i ноч, дакляруюць залатыя горы, а не разабрацца, дзе праўда, а дзе балбатня.

— Ох, папросяць яшчэ, каб цар вярнуўся, лад навёў i хлеба даў!

— Можа, i не папросяць.

— Папросяць, бо без цара, бачыш, няма толку,— сказаў Гарбацэвіч.— Але нам трэба жыць, рабіць сваё. Дзякуй богу пагода — касі, сянуй на здароўе. Будзе сена — будзе быдла. Будзе быдла — будзе мяса i млека, будзе работа...— Азірнуўся на іхні луг, пазайздросціў: — Во выбрылі! А коп колькі!

— От так сабе, як i ва ўсіх...— пачаў ухіляцца ад такой гаманы Нямкевіч.

— Не кажы, Ясь. Не як ва ўсіх,— уздыхнуў Гарбацэвіч.— Не як у мяне. У мяне гэтулькі многа бабку, рагозу i плюшчаю. Kaci ці не касі — ix ні карова, ні конь надта не ядуць. Ды мы i самі, i памагатары Чорныя хіба так вылізалі, гэтулькі наклалі ў копы?! На тваё люба зірнуць, a ў мяне... Аж брыдка, далібог.

— Калі наша гаспадарская хватка даспадобы, дык давай нарэшце будзем ужо саюзіцца...— усміхнуўся Нямкевіч, падміргнуўшы Янку.— Твая зямля, лес i луг, а нашы гаспадарскія рукі.

— A хіба я проціў? — адказаў Гарбацэвіч.— Я даўно ўжо казаў: за твайго сына не грэх i дачку аддаць, i гаспадарку.

Янка адышоўся. Да рэчкі. Каб памыцца i каб не слухаць пра сябе i нялюбую яму Анельку.

...Пад полудзень амаль ужо скошаны, напалову згрэблены i ў копах луг мігам напоўніўся гоманам, смехам: прыехалі на падмогу мужчынам кабеты i дзеці з усіх навакольных вёсак.

Да Нямкевічаў прыбылі Кастуся i Ясік. Пакуль бацька распрагаў каня, узбуджаная Кастуся пахвалілася ім:

— Яек, сыру, млека салодкага i кіслага прывезлі вам. I маладой картофлі. Драбнаватая яшчэ, мелкая, але есці можна.

— Добра,—усцешыўся бацька,—Калі пайшла ўжо скараспелка, значыць, перамаглі голад. Будзем жыць.

Янка, слухаючы, прыглядаўся да фурманак, што ехалі i ехалі каля ix па намошчанай дарозе: дзе ж Гарбацэвічы-суседкі? Хто ад ix прыехаў?

Вось вымкнулася з-за павароту іхняя Сівая з вільготнымі цёмнымі плямінамі, з пенаю на мызе. Кіруе Вікця, а ззаду, як i маці, у белай касынцы, босая, сядзела Анелька.

Калі яны параўняліся i павіталіся, Янка кіўнуў ім у адказ (Анелька запунсавелася, апусціла вочы), адышоўся за будан i ўсміхнуўся сам сабе. Можа, якраз i добра, што Зося не прыехала сюды, а засталася дома. Яна ж цяпер будзе ў хаце адна з сынам. Значыць, ужо не трэба будзе асцерагацца сабачага брэху, хай звягае, хоць лопне,— усё роўна можна будзе смела ўвайсці ў Гарбацэвічаў двор i смела пастукаць у чужыя жаданыя дзверы... Што там бяссонная ноч, нейкіх трыццаць з гакам вёрст, калі за ўсё гэта чакае, можа, на гэты раз сапраўды удалая i шчаслівая ўзнагарода...

7.

Пасля полудня з наваградскага боку прыскакала аддзяленне казакоў на чале з паджылым харунжым. Гэты харунжы спачатку патрос Чорных — тыя прыкінуліся авечкамі, кляліся, на калені станавіліся, што «панскага дабра нават пальцамі не зачапілі». Бажыліся i астатнія янкавінцы, што нічога не бачылі i не чулі.

«Дык хто — бог пакасіў, патаптаў панскі луг? — крычаў харунжы.— Не! Вы, мужыччо, улезлі! Але я дам вам рэвалюцыю!»

Ніхто не ведаў, што будзе значыць «я дам вам!»,— харунжы патрусіў, паляскаў перад іхнім носам нагайкаю i ад янкавінскай грамады зняволіў Пятра i Міхайлу Чорных — тых, хто пагражаў раніцай лесніку. Зняволілі некаторых мужчын i ад іншых вёсак, пагналі ix не то ў Шчорсы, не то ў Буду.

Міхайлава i Пятрова жонкі раўлі роўма, але нічога сваім плачам не паспрыялі мужам. Але ix, кабет, у бядзе не пакінулі. Гуртам памаглі ім сенаваць, паставіць копы.

Як бывае заўсёды за кожны сенакос, сёлета здарыліся за гэты час i іншыя прыгоды: на дзядзьку з Дзераўной напаў у лесе i прыдушыў ледзь не да смерці мядзведзь, ніўнянскага хлопчыка ўкусіла змяя, знік, як скрозь зямлю праваліўся, ляснік-вартаўнік Цімох (яго, як потым уведалі, хтосьці ўночы накрыў кажухом, завёў у пушчу, завязаў яму вочы i заткнуў рот, а потым прывязаў разведзеныя ў бакі рукі да жардзіны i пусціў у свет. Кажуць, панскі служака некалькі сутак блытаўся па пушчы, пакуль выйшаў на луг, ссівеў i злякаўся), прудскага мужчыну залавілі з налібацкай кабетаю, на Пятра, калі не сенавалі, адпачывалі i гуртам лавілі рыбу, утапіўся хатаўскі хлопец, a ў далёкіх Янкавінах, як бачыла Янкава маці, хтосьці вымазаў Гарбацэвічавы вароты глінаю...

Паколькі была ездкая дарога, дык сёлета янкавійцы сена не стагавалі. На трэці дзень пасля Пятра паднеслі да грэблі па чатыры альбо пяць коп, усклалі на калёсы, пакінулі на Шубіне выбраных вартаўнікоў, i ўся вёска абозам рушыла дадому.