Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— Ох, пападзе вам некалі за гэткія штукі! — сумна пахітала галавою Кацярына, седзячы на ложку.

— Не, дшчэр мая,— перапыніў яе айцец Феадор, пагладжваючы вялікую густую чорную, сям-там з сівымі валасінамі бараду.— Па ісціным пуці ідзе радзіцель твой...

— Сабраліся ў гарадскім тэатры,— далей пачаў расказваць Сяргеенка.— Чалавек, можа, i 800. Самых усякіх. I партыйцаў розных. I такіх, як я, i салдат, i мужыкоў-лапцюжнікаў. Выбралі прэзідыум, старшынёю вылучылі нейкага Міхайлава — кажуць, начальніка мінскай міліцыі. Тады пачалі вітаць з'езд. Ад усіх мясцовых партый, якіх, выходзіць, тут процьма. У тым ліку былі пасланцы i ад Беларускага нацыянальнага камітэта, каля якога аціраецца i наш землячок.

Кацярына, пачуўшы такую навіну, спачатку ўздрыгнула, а пасля аж схапілася за лоб:

— Дык вось чаму вы так паслужліва ix асудзілі на нядаўнім валасным сходзе! Найперш з-за нянавісці да Алеся!

— Дурніца! — скрывіўся Сяргеенка.— Калі мы ix не асудзім, то яны нас з'ядуць... Праўда, наш герой не вылазіў на трыбуну, сядзеў у зале. А вось яго сябры выскакалі i заклікалі сялян «разам будаваць беларускую хату». Ды ix сагналі з трыбуны... Я потым, калі засядаў у культурна-асветніцкай камісіі, таксама ўрэзаў па адным. Знайшоўся сярод нас такі малады i прыгожы, давай падбіваць нас, каб мы дабіваліся «свайго універсітэта, урокаў роднай мовы ў старэйшых класах, навучання ў пачатковай школе па-беларуску, а для Беларусі — аўтаноміі». Дык я першы падскочыў i даў пытлю. Камісія пайшла за мною, параіла з'езду не дапускаць «мову» ў школе, i з'езд згадзіўся...

— Малайчына, сын мой! — пахваліў айцец Феадор.

— Каланізатар! — прашаптала Кацярына. Абразіла. Ды каго? Роднага бацьку.

— Дурніца! — зноў скрывіўся ён.— Ты не разумееш, а мы вось разумеем, як трэба жыць i чаго жадаць. Таму я вельмі рады, што з'езд асудзіў i гэты БНК, i іхнюю ідэю аўтаноміі, выказаўся толькі за абласное самакіраванне...

— Ну, а пра што яшчэ гаварылі? — бачачы, што Кацярына зноў хоча ўспыхнуць, хуценька перабег ёй дарогу айцец Феадор.

— Парадак дня быў вялікі,— адказаў Сяргеенка, бачачы, што дачка насупілася. З-за свайго былога каханага, Алеся.— Пра вайну i мір, валасныя камітэты, зямлю, узнаўленне разбураных гаспадарак, стан сельскагаспадарчых рабочых, арганізацыю Саветаў сялянскіх дэпутатаў, пра зняцце чыноўнікаў Часовага ўрада i перавыбары сялянскіх камітэтаў...

— Ого! — пачуўшы апошняе, усклікнуў айцец Феадор.— Нават i новая ўлада не ўсім падабаецца!

— Скажу я вам, малайцы эсэры,— адказаў Сяргеенка.— Яны, а ix i іхніх прыхільнікаў было найбольш, павялі з'езд за сабою, не дазволілі лішняй рэзкасці, добра падсыпалі ўсім, а найперш — бальшавікам, якія спакушалі мужыкоў на гвалт...

— Ну й што ж рашылі пра вайну, пра зямлю — пра тое, чым цяпер найбольш бес муціць ваду, мужыцкія галовы?

— Прызналі, што ўсе чакаюць міру, i міру справядлівага,— адказаў Сяргеенка,— што люд, які трапіў у ваенную зону, мае права сам рашаць свой палітычны лёс. Выступілі супраць таго, каб гвалтам далучаць чужыя землі i браць кантрыбуцыю. Паколькі Расія не хоча прыгнятаць іншыя народы, дык заявілі, што i яна не дазволіць, каб ёй навязалі чужую волю штыкамі. Паколькі немец можа заняволіць многія народы Расіі i падпарадкаваць ix, то «вайна павінна весціся з неаслабнай энергіяй». Пагэтаму з'езд асудзіў дэзерцірства i заклікаў сялян памагаць арміі хлебам i ўсім тым, што ўзмоцніць яе сілу, зробіць яе «апораю волі i рэвалюцыі...».

— Вот гэта добра! — паківаў тоўстым пальцам Лядзяш.— Інтарэсы арміі, інтарэсы Айчыны — найперш усяго!

Усе ўсміхнуліся — бач, які патрыёт былы казнакрад! — але ніхто нічога не прамовіў уголас.

— Па зямельным пытанні былі цэлыя баталіі,— сказаў Сяргеенка.— Адны заклікалі чакаць Устаноўчага сходу, a другія крычалі: «Няма чаго чакаць, «когда барин приедет и рассудит», a самім браць тое, што належыць нам». А некаторыя яшчэ смялей ішлі ў атаку: «Браць зямлю i нікому нічога не плаціць. Кажаце, паны плацілі? А яны адкуль грошы бралі? У нас жа грэблі. Дык давайце вернем сваё». Наспрачаўшыся, рашылі, каб «усе землі — царкоўныя, манастырскія, казённыя, удзельныя, памешчыцкія i прыватніцкія, сталі агульнанароднымі без усякага выкупу».

— Бесовское наваждение! — перахрысціўся айцец Феадор.

— Аднак бесаўскія, як вы кажаце, бацюшка, гэта значыць бальшавіцкія ўстаноўкі пра зямельнае пытанне не прайшлі. Зямельныя надзелы, сказана, варта даваць толькі тым, хто можа абрабляць ix сваёй сям'ёй ці на таварыскай аснове, не болей працоўнай нормы,— апавядаў далей Сяргеенка.— Маёнткі, дзе гаспадарка вядзецца ўзорна, павінны быць народный. Лес, карысныя выкапні належаць дзяржаве. Усім, хто пацерпіць ад перадачы зямлі малазямельным, трэба выплаціць з дзяржаўных кас, дзяржава павінна памагчы i непрацаздольным сялянам, сіротам... Самачынныя захопы зямель, сенакосаў забараняюцца. Так што будуць выкараняць гвалт аж да Устаноўчага сходу.