Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

1) Тав. Міхайлаў не вёў ніякай агітацыі супраць беларускай мовы ні на з'ездзе, ні да яго склікання.

2) Культурна-асветніцкая секцыя з'езда, у рабоце якой тав. Міхайлаў ніякага ўдзелу не браў, сапраўды прыняла рэзалюцыю пра выкладанне на рускай мове ў пачатковых беларускіх школах Мінскай i Віленскай губ., але такая пастанова была прынята па настойліваму патрабаванню сялян...

3) Няпраўда i тое, што тав. Міхайлаў не даваў на з'ездзе слова прадстаўнікам «нацыянальнага беларускага камітэта» i ўкраінскай грамады, якія ў сваёй зласлівасці не пасаромеліся нават аб'явіць тав. Міхайлава ворагам народа. Але мы ведаем, што чалавек, які на працягу 20 гадоў змагаўся за народную волю ў шэрагах сацыял-дэмакратычнай партыі, 2 разы прысуджаны да смяротнага пакарання i які адбыў 6 гадоў цяжкой катаргі, не быў i не можа быць ворагам народа. I тыя, хто супастаўляе імя тав. Міхайлава з епіскапам Яўлогіем, павінны сказаць, хто яны самі i што імі зроблена для вызвалення беларускага альбо іншага народа.

З'езд сваім настроем i рэзалюцыямі ясна паказаў, што не падзяляе поглядаў i памкненняў «Беларускага нацыянальнага камітэта» i не лічыць яго выказнікам поглядаў большасці беларускага народа.

Маючы на ўвазе, што дзеячы «Беларускага нацыянальнага камітэта» i ўкраінскай грамады ў сваіх адкрытых лістах перакруцілі добра вядомыя ім факты, каб узвесці на тав. Міхайлава гнюсны паклёп, Выканком Савета сялянскіх дэпутатаў пастанавіў:

па-першае, ні ў якую палеміку з гэтымі арганізацыямі не ўступаць і,

па-другое, прапанаваць тав. Міхайлаву ад трацейскага суду, прапанаванага яму панам (...), адмовіцца.

Просім іншыя газеты перадрукаваць[ 12 12 Гэтая заява апублікавана ў газеце «Минский голос» за 11 мая 1917 года, а таксама ў зборніку дакументаў i матэрыялаў па гісторыі Беларусі «Из истории...», том IV, с. 76-77. Пераклад на беларускую мову аўтара твора. ].

10.

Час, падзеі паспрыялі беларускай справе.

Да слова, ужо ў канцы красавіка, вярнуўшыся ў Мінск, акцёр i рэжысёр Фларыян Ждановіч заснаваў на роднай мове «Першае таварыства беларускай драмы i камедыі» (24 красавіка ў будынку гарадскога тэатра паставілі «Паўлінку»), а пазней пачалі выходзіць газеты: «Вольная Беларусь» — орган БНК, «Грамада» — орган БСГ, а таксама i іншыя выданні.

Як многія зналі, асабіста Фрунзе не замінаў гэтаму.

11.

З дзённіка Сямёна Васілевіча

«27 мая 1917 года

Даўнавата ўжо, болей месяца, нічога не запісваў у свой дзённік. Не толькі не было настрою брацца за пяро, але i жыць...

Разгубіў — не, слова «разгубіў» вельмі лёгкае, на самай справе знявечыў, падсек — наш сялянскі з'езд, што быў у канцы красавіка. Я так чакаў яго, хацеў сустрэцца з пасланцамі тутэйшых вёсак,

пагаварыць з імі пра нашы сумесныя клопаты. Міхайлаў даў мне слова, але толькі я сказаў з трыбуны некалькі фраз, як то тут, то там з залы пачалі выгукваць: «Панский прислужник!», «Блюдолиз!», замінаць гаварыць, a ўрэшце i сагналі з трыбуны.

Як апараны, у вялікай роспачы я выскачыў з гарадскога тэатра, пашыбаваў па Захараўскай куды вочы глядзелі. Толькі ўжо за горадам, у лесе апомніўся: шпару па дарозе на свой Барысаў, за якім, у невялічкай вёсачцы, жывуць мае старэнькія бацькі, сястра i два браты —усе малазямельныя, амаль непісьменныя, спакутаваныя i прыгнечаныя, нават, як кажуць, з забітаю душой. Усім кланяюцца: i пісару, i стражніку, i лекару ды настаўніку, i сваім багацейшым людзям, а сябе прыніжаюць звыш меры— мы ж, маўляў, цёмныя, не раўня некаму... Дык хіба я вораг ім, не хачу для такіх, як яны, лепшай долі? Якая мана i знявага: я, бачыце, панскі халуй!

Крыўдна i балюча, што пасланцы з нашых вёсак ці не разбіраюцца ва ўсім гэтым, ці свядома аддаюць нас на гвалт! Божа, як i чым ix абудзіць, зацікавіць, дабіцца, каб спрыялі? Што такое падакляраваць? Ці ўсё марна? Можа, даўно ўжо наш гаротны селянін змірыўся са сваім лёсам, зняверыўся, што можна штосьці змяніць? А можа, мы памыляемся, чагосьці недагледжваем i таму не трапляем у цэль, не зачэпліваючы людскія розумы i душы? Але дзе, у чым тады, выйсце?

Здаецца, Максім толькі напалову мае рацыю, калі заклікае адабраць руль у Скуранога. Баюся, што i без таго мы мала здзялуем, бо ўсё роўна будзе перад намі глухая сцяна...

...Запыніўшыся ў лесе, карцела павесіцца, як гавораць, скончыць рахунак з клятай рэчаіснасцю, з ілюзіямі, але зірнуў навокал — i зайшлася душа.

Снегу ўжо няма ў гэтым прылеску, цягнецца з зямлі, пышнее зелянота, бярозкі ахуталіся жоўта-зялёненькім дымком, які падзалочвае яркае i цёплае сонца,— як ты пойдзеш ад усяго гэтага?! Ды калі яшчэ ў цябе жонка, дзеці! Які іхні лёс будзе без карміцеля i апекуна! Вялікі ж грэх трэба браць на сябе, на род свой, каб пускаць дзяцей у свет жабракамі!