Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

«Адкуль ён усё гэта ведае?» — здзівіўся Васілевіч, але слухаў, не перапыняў. Не часта Муха бывае такі гаваркі.

— Вось пасля гэтага зразумелі: трэба Мікалашку турыць, яго немку — у манастыр, a ўладу даць сыну, гэта значыць — апекуну, вялікаму князю Міхаілу Аляксандравічу. Чалавеку разумнаму, рашучаму, з англійскай арыентацыяй. Найбольш відных людзей з «Прагрэсіўнага блоку» ўвесці ў новы ўрад, зрабіць аблягчальныя рэформы — i Расія супакоіцца, i вайна давядзецца да перамогі! Я i думаў: aгa, выехаў Мікалашка з Петраграда ў Магілёў — ну то тут, па дарозе, баця, табе i канцы! Радзянка i генералы выкінуць цябе на сметнік гісторыі! Але ўсё ідзе крыху іначай...

— Але ж невялікія рэформы мала што зменяць i палепшаць, Васіль,— сказаў Васілевіч.— Яны што — скажам, накормяць люд?

— А ты, дарагі, ведаеш, што ў Петраградзе хлеб ёсць? — ухмыльнуўся Муха.

— Як «ёсць»?— здзівіўся Васілевіч.— А з-за чаго тады «хлебныя бунты»?

— Скажу табе нават больш,— той нахіліўся i шапнуў: — Кажуць, некаторыя нашы гандляры прадаюць хлеб, мяса немцам. Праз трэція рукі.

— Што ты кажаш?! — уразіўся, аж жахнуўся Васілевіч.— Для чаго тады такое глумленне, такі здзек?

— Гэта, каб ты ведаў, в я л i к а я п а л i т ы к а... —прамовіў Муха.— A ў яе — сваё разуменне ісціны, праўды, гуманізму, разліку. У яе свае — нам непадуладныя — мэты i сродкі... Нехта дзеля сваёй перамогі не дае есці люду, злуе, нервуе яго i нацкоўвае на цара і ўрад...

— Канечне, ты маеш усюды вялікія сувязі, шмат чаго ведаеш,— прызнаўся Васілевіч.— Але ў тое, што ты гаворыш цяпер, цяжка паверыць. Як кажуць, не ўкладваецца ні ў галаве, ні ў сэрцы!

— Хочаш — вер, хочаш — не,— усміхнуўся Муха.— Я ж не магу паказаць табе пэўнай паперкі, пацвердзіць. Кажу тое, пра што чуў ад іншых альбо што бачыў сам.

— Гэта — жах! — пляснуў далоньмі Васілевіч.— Гэта — мала сказаць, кашчунства!

— Думаю, дарагі, што i вайну яны пачалі, вядуць таксама з-за сваіх карыслівых мэт,— уздыхнуў Муха.— Завельмі ж шмат у тым, што адбывалася i адбываецца, дзіўнага i незразумелага... Хоць, зрэшты, усе войны дзіўныя i незразумелыя...

— Жах! — не мог супакоіцца Васілевіч.

— Для цябе — жах, а для некага —дабрачыннасць, крок наперад, да перамогі... Але не будзем пра гэта. Мы ўсяго не ведаем, дык усяго i не зразумеем, не ацэнім як след. Я вось думаю пра іншае. Ну добра, галодны, азлоблены люд выйшаў на вуліцы, забунтаваў. Але што з гэтага будзе? Стыхія разальецца, знясе самадзяржаўе альбо цар зноў утаймуе яе?

— Цяпер — не 1905-ты! — сказаў Васілевіч.— Цяпер — іншае.

— Вось іменна: іншае, новае, i найперш у тым, што ідзе вайна, вораг пад бокам...

— Як ты кажаш, мы не ведаем усяго,— сказаў Васілевіч.— Але адчуваецца: народ скалане імперыю, як яе скалануў у студзені землятрус.

— Гэта — іншы, браце, землядрыг,— уздыхнуў Муха.— Той скалануў толькі Пяцігорск ды Камчатку, а гэты можа затрэсці ўсю імперыю... I не толькі патрэсці. Але i многае разбурыць.

— Ты што — баішся рэвалюцыі?

— Не. Я баюся, каб народны гнеў лішне не выліўся з берагоў. Ён можа змыць не толькі самадзяржаўе, але i ўсё...

Муха нечакана падняў тонкі, гладкі, бліскучы карычневы кій з круглым чорным шарам (гэты шар аплятала змяя, спрабуючы ўзяць кончык хваста ў свае зубы) i затрымаў ім Васілевіча: якраз пачалі пераходзіць Петрапаўлаўскую вуліцу, а ззаду кацілася на ix з горкі аўтатаксі. Яны адступілі, прапусцілі нізкую, на высокіх колах чорную машыну, што ціхенька вуркатала i пыхкала горкім дымам. Пасля перайшлі вуліцу i паблізу аўтатаксі, што запынілася каля высокага электрычнага слупа з падпоркаю, увайшлі ў Аляксандраўскі сквер.

Там, пa расчышчанай ад лёду i снегу алеі, каля капліцы, а далей i каля маўклівага цяпер фантана — малога пазалочанага хлопчыка з пазалочаным лебедзем, які імкнуўся ўзляцець i падняць з сабою дзіця, паходжвалі ці сядзелі на лаўках гулякі. Некаторыя мужчыны былі з кабетамі. Можа, прагульваліся тут, перш чым зайсці ў блізкі кінатэатр «Эдэн».

Моўчкі прайшлі па алеі ў канец сквера: перад імі насупраць, за скрыжаваннем Падгорнай i Скобелеўскай вуліц, стаялі старыя, крыху пакошаныя платы, высокія дрэвы, абселыя драўляныя хаціны, што абляпілі ўзбоч Падгорную вуліцу аж да Свіслачы i гарадскога саду. Паблізу, ля крайняй хаціны, стаялі запрэжаныя сані-развалы, а ля ix гаманілі два мужчыны: відаць, вясковы госць (у валенках i кажуху) i мінчук-гаспадар (у ботах, касцюме, без шапкі). Абодва былі вясёлыя, як на свеце не адбывалася ні вайны, ні трывожных падзей. Можа, адзін удала прадаў што-небудзь, другі — купіў, дык i па-зямному, па-чалавечаму радаваліся ўдачы. Злева высіўся i на фоне вясковых хацін файна вабіў вока прыгожы комплекс Архірэйскага падвор'я. Мінск, як многія прызнаюцца, вельмі хораша аздабляюць яго шматлікія цэрквы i касцёлы.