Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

—Толькі не тут, на людным месцы,— адказаў той не азіраючыся.— Увечары прыходзь к у д ы т р э б а, там i пагаворым.

Дзядзя перайшоў вуліцу i пашкрэбаў да недалёкай сва'ёй бібліятэкі, а Муха мусіў запаволіць крок i адстаць, каб не дай бог не паказаць знаёмым прахожым, што ведае бібліятэкара альбо той яго знае. Павярнуў у блізкую ювелірную лаўку Штэймана, душачыся i ад прыкрасці, i ад злосці. Прыкрасць пачала грызці сэрца, бо толькі што схібіў, за што ўвечар наківаюць пальцам, а злосць навалілася па іншай прычыне: колькі таго Дзядзі-чалавека, з пазногаць, а мае столькі сілы i моцы.

«Аднак у мяне ўсё яшчэ пераважаюць пачуцці, а не розум...— заходзячы ў багатую лаўку, падакараў сам сябе.— Трэба вучыцца трымаць сябе ў руках, выполваць з душы самалюбства, годнасць, спагаду i ўмець слухаць, падпарадкоўвацца — адным словам, мудрэць, мудрэць, мудрэць... Што ні кажы, мудрасць — царыца чалавечага розуму i светапогляду!»

3.

Увечар, калі пабыў у Дзядзі, дзе расказаў пра сваю работу, пачуў самыя свежыя навіны (Мікалай Другі сёння каля дзевяці гадзін вечара пашле з Магілёва ў Петраград тэлеграму камандуючаму Петраградскай ваеннай акругай генералу Хабалаву з «повелением немедленно прекратить в столице беспорядки»), а таксама атрымаў новыя інструкцыі, Муха вярнуўся дадому. Хоць i сапраўды Дзядзя паківаў крыху пальцам за дзённую неасцярожнасць, але настрой быў неблагі: за іншае, большае, яго пахвалілі.

Жыў ён на адной з галоўных мінскіх вуліц— па Губернатарскай, амаль насупраць будынка мужчынскай гімназіі, непадалёку ад Нова-Маскоўскай гасцініцы, у доме Мілашэўскага, на другім паверсе, дзе займаў пяць пакояў.

Калі пазваніў, дзверы яму адчыніла пакаёўка. У Вільні звычайна яны трымалі маладых пакаёвак (амаль усе яны рана-позна станавіліся яго палюбоўніцамі), але тут (на вялікую жончыную радасць) ён сам знайшоў пажылую. Каб быць далей ад грэху. Яшчэ старэйшая была кухарка (выкладаў ён у дзвюх, а то калі i ў трох гімназіях, даваў прыватныя ўрокі па гісторыі ды літаратуры, меў яшчэ такія-сякія пабочныя заробкі, зарабляў не менш ста дваццаці рублёў у месяц), дык маглі жыць сытна, дазволіць сабе раскошу мець хатнюю абслугу, а ўлетку — наймаць домік з агародам у Ратамцы.

— Ну, як вы тут, цётка Стася? — запытаў ён.

— Добра,— буркнула тая, беручы вопратку. Адказала непрыхільна i ад яго запытання, што было дзеля прыліку, i ад крыўды: узгарэлася ў свае немаладыя гады выйсці замуж, а ён з Антанінай адгаварыў, напалохаўшы, што жаніх-салдат, які, мабыць, жанаты, пацешыцца ды з'едзе, як толькі закончыцца вайна. Калі ёй выходзіць замуж, дык трэба найперш за тутэйшага цывільнага чалавека. Стася i паслухала ix, i не паслухала: замуж не пайшла, але, як кажуць, па-ранейшаму сустракаецца са сваім таксама пажылым кавалерам. Адзінокая, без сям'і была i кухарка, Алена. Абедзве — бежанкі. Алена — тутэйшая, з-пад Вільні, Стася — з Польшчы. Цяпер вось полька, Стася, моўчкі павесіла паліто, пачапіла шапку на адзін з адросткаў ласёвых рагоў, прымацаваных да дубовай дошчачкі ў форме сэрца. Дошчачка была прыкручана да сцяны шурупамі, на галоўках якіх ён сам дзеля красы прыляпіў блішчастыя галоўкі ад кашулевых запонак.

— Вячэра гатовая? — ужо строга запытаў ён.

— Гатовая.

— Падавайце на стол,— прамовіў i, не чакаючы адказу, падышоў да блізкага вялікага круглага люстэрка. Расчэсваў рэдзенькія валасы на загарэлым улетку цемені, пасівелыя касмылікі на скронях i разглядваў свой твар — двайны падбародак, поўныя шчокі, куртаты, з кропелькамі поту на дзюбцы нос, глыбокія вочы.

Калі зірнуў у свае вочы, дык аж сумеўся. Не зусім проста зазірнуць у ix, нібы ў сваю душу. Здаецца, адтуль пазіраеш не ты сам, a выцікоўвае нехта іншы. Скрытны, двудушны, насмешлівы.

«Папаўнеў ты, браце,— у думках сказаў Муха таму чалавеку з люстэрка.— Завялікі ўжо жывот для такога ўзросту».

«Не юнак жа я ўжо i не галец. Сталы, сур'ёзны, з добрым становішчам у грамадстве»,— адказаў той i нібы ў доказ сваёй важнасці разявіў рот, дзе i знізу, i зверху заблішчэлі файныя залатыя каронкі.

Муха гарэзна падміргнуў саліднаму пану з люстэрка i задаволена падаўся ў гасцёўню.

Там, у вялікім пакоі з паркетнаю падлогай, з шыкоўнымі канапамі, з яркімі ўсходнімі дыванамі на сценах i на доле, з грувасткім камодам з чырвонага дрэва, на якім стаяў масіўны бронзавы кандэлябр з пяццю тоўстымі свечкамі, з вялікай круглай электрычнай люстрай на столі, бавілася яго сям'я.

Антаніна, мажная, яшчэ болей схільная ў Мінску да седатні, ляжала на бліжэйшай канапе. Каля яе сядзелі дочкі: старэйшая, адзінаццацігадовая Юля, чытала дзіцячую кніжку, а меншыя, васьмі-