Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Заадно i іншае, больш гаркотнае i грэшнае, здушыла душу. Доўга не магла прывыкнуць да новай сям'і, да Віці, але пасля, калі Янка пайшоў на вайну, а яна пажыла тут, нарадзіла сына i пачынала станавіцца гаспадыняю, калі-нікалі, бывала, прыходзіла ўжо не гнятлівая, a суцешлівая думка: а можа, не здарылася ў яе жыцці нічога страшнага? Не так ужо ёй тут i блага. Якія ні згрызоты, але жыве ў дастатку, не баіцца заўтрашняга дня. Нават больш — часамі падумлівала: а няхай бы Янка, ад якога памалу адвыкла, i загінуў бы, не вярнуўся дадому. Без яго было б лягчэй жыць. Зараз вось усе тыя яе нядобрыя думкі цяжкім каменем упалі на душу, прыціснулі сэрца. Як цяпер пры сустрэчы яна, такая вось здрадніца i грэшніца, зірне Янку ў вочы?

Сядзела, думала, i ніхто, Віця таксама, не ішоў клікаць яе снедаць.

1.

— Якое сонейка! Які вясновы водар! — зацмокаў Васіль Муха, калі яны выйшлі з будынка мужчынскай гімназіі ды запыніліся паблізу парадных дзвярэй.

Праўда, надвор'е было лёгкае, маладое. У студзені i ў лютым пёк мароз, гуляла-шалела мяцеліца, а вось цяпер усё паласкавела: завірухі зніклі, мароз паслабеў, адпоўз у зацемненыя куткі альбо набіраў злосці на ночы i на блізкі ўжо новы месяц, на сакавік; неба пачало блакітнець, вышэць з кожным днём, а пасмялелае сонца дзёрзка заімкнулася ўгору, хмелячы людскія душы i сэрцы прыемным святлом i цяплом — ад яго, ад сонца, удзень было нават па-свойму парнавата, а за ноч гэтая парнасць астывала ў свежы, здаровы холад i аб'іньвалася на дрэвах i дратах.

Мінск ажыў. Выяснілася, пашырэла наваколле; закапалі звонкія кроплі з пацяплелых брылёў над дзвярыма i з карнізаў будынкаў; павіслі доўгія i тонкія ледзяшы; пабольшала на вуліцах гуляк — найбольш пажылых дзядуль i бабуль, цяжарных кабет i дзяцей; весялей затупалі коні, цягнучы вагоны па рэйках альбо лёгкія сані-брычкі, фурманкі з мяхамі ці скрынямі; паветра ўсё больш i больш напаўнялася пахам яшчэ накрытай снегам i лёдам, але ўжо неспакойнай зямлі, водарам ажыўленага соку i будучай маладой лістоты. Адным словам, i сёлета на зямлю ўпарта i настойліва спяшалася вясна, асвяжаючы свет ды хвалюючы ўсё жывое новым пачуццём.

Праўда, Сямён Васілевіч цяпер не ўсцешыўся так, як Муха: ён хацеў пагаварыць не пра надвор'е, а пра іншае. Калі Муха асцярожнічаў у гімназіі, пры сваіх не кідкіх на слова, але цікаўных калегах (а сярод ix маглі быць i нашэптнікі), дык было яснае яго хітраванне, а вось тут, на дварэ, Мухавы ўсцешкі пра прыроду, яго хітрыкі былі лішнія.

— Васіль...— памкнуўся загаварыць зноў Васілевіч, але той не даў волі.

— Адыдземся,— здаецца, незадаволена буркнуў. Мусіць, не зусім быў рады, што Васілевіч i ўбег як апараны ў гімназію, i хацеў пры ўсіх завесці непажаданую гамонку,— Ну, што табе гэтак свярбіць?

Уздоўж цаглянай, пафарбаванай у шэры колер, з высокімі вокнамі двухпавярховай гімназіі яны рушылі па асфальтаваным тратуары, ачышчаным ад снегу i лёду, пасыпаным жоўтым пяском.

— Мяне, кажу, сёння не дапусцілі да Нямкевіча,— паўтарыў Васілевіч тое, пра што спрабаваў нядаўна расказаць у прафесарскай, ды Муха, лічы, заткнуў яму рот, засыпаў жартамі ды кепікамі («Убачылі, што ты падазроны тып, дык i не пусцілі»),— Турэмны ахоўнік, не наш знаёмы, a зусім новы, буркнуў: «Свидания с политическими, передачи прекращены».— «Чаму?» — пытаюся. «В связи с чрезвычайными обстоятельствами в Петрограде».

— Ён сказаў табе, што такое «чрезвычайные обстоятельства»? — спакойна запытаў Муха.

— Не.

— Дык чаго ты, кіпень, ляпаеш пра гэта перад усімі! Захацеў, каб ахранка схапіла за доўгі язык?! Калі хочаш, дык хутка трапіш у іхнія лапы, палучыш па зубах «за распаўсюджванне антыдзяржаўных чутак».

Муха (а ён пераехаў у Мінск з Вільні перад наступленнем немцаў), выкладчык гімназіі, цяпер у бабровай шапцы, у дарагім суконным паліто з шыкоўным бабровым каўняром, з кіем, ca скураною папкаю пад левай пахаю, яшчэ паўшчуваў:

— Не маладзён жа ўжо — трэба хоць крыху хітрэйшым быць. Такі трывожны, небяспечны час, а ты...

Папікаў i пазіраў не на яго, а па баках. Не вышукваў вачыма знаёмых альбо падазроных людзей, проста меў звычку пазіраць не ў вочы, a ўбок пры размовах з тымі, каго не зусім паважаў.

Васілевіч — ён яшчэ з даваеннага часу мінчук, служачы губеранскага статыстычнага камітэта, у вышмальцаваным капялюшыку i ў тонкім паношаным паліто — добра ведаў: Муха не лічыць яго за сур'ёзнага чалавека, самае малое — за дзівака. Муха хутка абжыўся i ў Мінску за паўтара года, аброс новымі важнымі знаёмымі, Праўда, крыху змяніўся. Калi раней з такімі, як «няўдачнікі» Нямкевіч i Васілевіч, стараўся не толькі не таварышкаваць, але i бачыцца як мага найменш, дык апошнім часам шукаў сустрэч, распытваў, пра што яны думаюць i што робяць, намагаўся трапіць усюды, дзе яны збіраліся, хоць ім i цяпер ніяк не памагаў.