Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Апошнія словы патанулі ў выбуху воплескаў. Краскоўскі засвяціўся ад радасці, а пасля падняў абедзве рукі, сашчапіў ix і, патросшы імі ў паветры, героем вярнуўся на сваё месца.

Нечакана для Васілевіча зноў папрасіў слова Муха. Калі далі, санавіта выйшаў на трыбуну, абапёрся на яе локцямі.

— Наш грамадоўскі калега, Васілевіч, справядліва выказаў наша абурэнне,— прамовіў ён спакойна i ўпэўнена.— Да яго слоў я хачу толькі дадаць: цяпер кожны народ мае, павінен мець права развівацца па-свойму. Ад заганнай ідэі ўдушэння нацыянальных меншасцей трэба рашуча адмовіцца. Яна зганьбіла сама сябе, абрыдзела ўсім. Але панам метліным няма патрэбы дрыжэць ад страху, лямантаваць пра «расцягванне» рэвалюцыі: вольнае развіццё народаў — не значыць ix адасабленне, узаемную непрыязь. Яно не зашкодзіць дружбе з іншымі народамі. Наадварот, яно гэтую дружбу зробіць шчырай, плённай. Але для вольнага развіцця, як ні круціся, трэба родная мова, родная школа i хоць бы аўтаномія!

I Муха «адхапіў» авацыю.

Калі зала супакоілася, у прэзідыуме падняўся, як было відаць, пачырванелы на шчоках, на вушах Метлін i прамовіў:

— Граждане, при таком понимании и при такой обструкции я не могу быть товарищем председателя съезда...

Бурбіс, здаецца, прытрымаў за руку Каганца i паволі ўстаў сам.

— Пан Метлін, вам не месца не толькі ў прэзідыуме, але i ўвогуле на з'ездзе...— ціха, але ясна прамовіў ён, пазіраючы то ў вочы Метліну, то ў залу.

— Вон! Вон адгэтуль! — там зноў падхапіўся i закрычаў Тарашкевіч, тыцкаючы пальцам на Метліна.— Табе не месца тут!

Метлін, нічога больш не сказаўшы, моўчкі падаўся з прэзідыума. Але не ў залу, а — за кулісы. Праводзілі яго воплескамі, але не цёплымі, а злараднымі, пераможнымі.

— Дазвольце,— падняўся ў зале высокі малады мужчына ў сінім касцюме i шэрым світэры. I, калі Каганец, ужо не падымаючыся, седзячы, хітнуў галавою, пайшоў да трыбуны.

— Уважаемые друзья, я — Тораткевич, белорус, хотя по-белорусску говорить не могу...

— «Сапраўдны» беларус! — пакпіў хтосьці з залы.

— Я не совсем согласен с Метлиным, но, поверьте, не надо так вести себя с теми, кто мог бы нам помочь...— прымірэнча прадоўжыў гэты Тараткевіч.— Зачем нам сознательно множить себе врагов?

— Лепш адкрыты вораг, чым каварны друг! — выгукнуў Тарашкевіч.

— У нас говорят чувства, а не разум...— не здаваўся прамоўца.— Этот инцидент может дорого стоить нам... Вы представляете, что доложит Метлин губернскому комиссару?

— Вось іменна! — падтрымаў яго капітан Адамовіч.

У прэзідыуме падняўся Каганец. Ссутулена пастаяў, пакуль сама па сабе ўляжацца перапалка, а потым ціха, разгублена прамовіў:

— Паважаныя прыяцелі! Мы ж гаварылі напачатку, што няхай будзе ў нас усё шчыра, рэзка, але... Во гэтак, як цяпер выходзіць, мы можам перасварыцца, як вясковыя кабеты, i не толькі нічога не зладзіць, але самі загубіць усё... Я прашу вас: слухайма адзін аднаго, не перабівайма, шукайма, як разумныя гаспадары, паразумення, толку! Маеце яшчэ што сказаць? — павярнуўся ён да Тараткевіча.— Не? Дзякую. Тады давайце далей ісці. Цяпер нам трэба ўтварыць нашы рабочыя камісіі,—зноў паднёс блізка паперчыну,— агітацыйна-палітычную, арганізацыйную, этнаграфічную, школьную, фінансавую, па друку i земскую...

Калі галасаваннем зацвердзілі склад гэтых камісій i меліся разысціся i далей засядаць камісіямі, Каганец, памуляўшыся, зусім нечакана аб'явіў дрыготкім голасам:

— А цяпер, паважаныя прыяцелі, мушу заявіць: я перастаю быць старшынёй з'езда. На другім зборы трэба выбраць новага старшыню...

Хто не пачуў, а хто i пачуў гэтыя словы. Неяк усе ca здзіўленнем пазіралі на прысадзістага гарбаватага разгубленага чалавека, які адмаўляўся ад таго, да чаго яго доўга заклікалі, прасілі.

«Што такое? — быў уражаны i Васілевіч.— Збаяўся стары палемічнай атмасферы? Кепска сябе адчувае? Што-небудзь адпаведнае сказалі яму Гартны, Бурбіс альбо Скураны?»

Потым, у перапынку, Васілевіч дапытваўся i ў Гартнага i ў Бурбіса, што значыць Каганцова адмова, але абодва яму нічога толкам не адказалі. I для многіх яна была загадкаю. А да самога Каганца Васілевіч сёння падысці i распытаць не рашыўся.

4.

Пасля полудня сабраліся па камісіях: да слова, Шуляк быў у агітацыйна-палітычнай, Скураны — у арганізацыйнай, Нядоля — у этнаграфічнай, Белякова — у фінансавай, Лашковіч — па друку, Васілевіч — у земскай, а Муха i Нямкевіч трапілі ў школьную. Яны, грамадоўцы-мінчукі, загадзя падумалі, каб быць ва ўсіх камісіях і, калі трэба, усюды задаваць тон.