Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— Грамадзяне! — як толькі ён, каржакаваты, русявы, стаў за трыбуну, пачуўся яго ўпэўнены голас.— Выйшла так, што ў члены Выканкома Мінскага Савета вы, а таксама вашы землякі не трапілі. Але мы адчуваем: Мінск, тыл усё роўна верыць нам i шчыра падтрымлівае нас, бо адчувае, што мы выяўляем народныя клопаты. Савет намагаецца апраўдаць гэты давер. Савет з разуменнем успрымае ваш нацыянальны з'езд, лічачы, што ёсць патрэба паразважаць пра нацыянальнае пытанне. Мы толькі не хацелі б, каб выбухнулі нацыяналістычныя тэндэнцыі... А цяпер дазвольце падрабязней пагаварыць пра ўзнікненне нашага Савета, пра яго цяперашнюю работу, пра мэты...

Прамоўца гаварыў досыць доўга, запальваючы ўсіх вераю, што найперш Савет можа зрабіць шмат для рэвалюцыі, згадзіўся з Васілевічам, што «трэба разгледжваць больш пільна самыя гарачыя пытанні сучаснасці» — да слова, як сказаў ён, трэба болей дбаць пра сялян i пра надзел беднякоў зямлёю, а таксама «не забываць салдатаў, што гніюць у акопах». Гэтае «гніюць» прагучала рэзка i, канечне, выбівалася з «абаронніцкіх» настрояў тых, хто прамаўляў дагэтуль.

Калі Парэчын-Кузьміцкі, не сказаўшы пра тое, чаго найбольш чакаў Васілевіч, пакінуў трыбуну, зноў падняўся ў прэзідыуме ссутулены Каганец.

— А цяпер, дарагія прыяцелі,— прамовіў ён, падносячы блізка да вачэй паперку,— ёсць думка паслаць прывітальныя тэлеграмы Часоваму ўраду, Петраградскаму Савету, нацыянальным суполкам Украіны i Літвы. Згодныя? Дзякую. Тады дамо слова Кужэльнаму i папросім яго зачытаць гэтыя тэлеграмы.

Кужэльны — статны, маладжавы іхні зямляк-петраградзец — падышоў да трыбуны i гучна прачытаў загадзя напісаныя вітанні. Прагаласавалі за ix адзінадушна.

Затым Каганец даў слова памочніку мінскага губеранскага камісара Метліну. Той, таўсматы, круглатвары, з важкім падволічам, лёгка закрочыў да трыбуны, абапёрся на яе краі i смела акінуў позіркам залу.

— Грамадзяне! — молада i ўладна ўсклікнуў ён.— Я ўпаўнаважаны выступіць ад імя мясцовага органа Часовага ўрада i ад імя маіх калег сацыялістаў-рэвалюцыянераў. Мы разумеем ваша жаданне сабрацца, паглядзець адзін на аднаго, перакінуцца словам пра падзеі, урэшце выліць свой боль. Змест i дух вашага з'езда, канечне, мы належна вывучым i ацэнім. Усё здаровае падтрымаем, а непрыгоднае адкінем...

Зала заціхла, нібы амярцвела.

— Грамадзяне, дазвольце заўважыць: цяпер яшчэ не час вылучаць нацыянальнае пытанне,— бадзёра, рашуча гаварыў Метлін,— Па-першае, гэта — не самае галоўнае, па-другое, паўтараю, для яго яшчэ не падыходзячы момант. Мы цяпер павінны не раз'ядноўвацца, а гуртавацца, ісці да Устаноўчага сходу, які вырашыць лес Расіі i шматлікіх яе народаў. Па-трэцяе, будзьма рэалісты: ваш нацыянальны рух слабы, штучны, падаграецца жменькаю энтузіястаў альбо экстрэмістаў...

Зала загула: ёй не спадабаліся такія словы. Васілевіч паазіраўся: як паводзіцца прэзідыум?

— Нічога сабе афіцыйная асоба i афіцыйны пункт гледжання! — хітнуў галавою i даволі гучна сказаў Цішка Гартны Бурбісу.

Сапраўды, прамова Метліна была іскрай, якая трапіла ў бочку з порахам.

— Мы пратэстуем! — падхапіўся ў зале інтэлігентны, але цяпер разгневаны Тарашкевіч.— Пан Метлін выступае з нафталіннай русіфікатарска-чарнасоценнай ідэяй...

Бурбіс, маладжавы, пачырванелы, а за ім услед i Лашковіч азірнуліся i кіўнулі Васілевічу: не трэба маўчаць!

— Мы, грамадоўцы, таксама пратэстуем! — падхапіўшыся, як уджалены пчалою, выкрыкнуў сарваным, залішне тонкім голасам Васілевіч,— Нам зноў падсоўваюць тэзіс «адзінай недзялімай імперыі».

Метлін падняў руку, бліснуў белым манжэтам i залатым пярсцёнкам на тонкім пальцы: дайце дагаварыць! Але зала не супакойвалася, гула; той-сёй засвістаў, залюлюкаў. Каганец падняўся — здаецца, пачаў прасіць усіх суцішыцца, але цяпер не слухалі i яго, да каго ўсе адносіліся з вялікай сімпатыяй як да мужнага чалавека, так i да шчырага літаратара i мастака.

Метлін не сыходзіў — змагаўся з залаю, але адолець яе не мог. Урэшце махнуў рукою i паплёўся на сваё месца ў прэзідыуме.

З першага рада прэзідыума, з самага краю, што быў недалёка ад трыбуны, шпарка ўстаў шыракаплечы хлопец у ботах, белых штанах i вышыванай кашулі, з казацкімі вялікімі рыжаватымі вусамі.

— Прашу слова,— прамовіў Каганцу.

— Калі ласка,— згодна адказаў той i неяк збянтэжана сеў.

— Я прадстаўнік Кіеўскай суполкі БСГ, Краскоўскі,— басавіта загуў новы прамоўца.— Я заклікаю ўсіх вас не слухаць паноў метліных: яны не толькі не прызнаюць нас i наш народ, але i замоўчваюць, затоптваюць i свядома, паўтараю, свядома хочуць, каб мы ніколі не паднялі галовы. Яны хочуць задушыць нас у зародку. Яны, як агню, баяцца слоў «нацыя» i «федэрацыя». Але мы, па словах метліных, «жменька свядомых», не баімся, смела ідзём ім насустрач. Наступіла часіна, калі гэтае ўжо неабходна, бо толькі вольныя ў сваім развіцці народы могуць быць паўнацэнныя, ісці да светлага будучага, да агульначалавечай еднасці... Але паны метліны не разумеюць i не хочуць разумець, што перш чым стаць некім, спачатку трэба стаць самім сабою! Ім усё яшчэ трэба даказваць, што i ў нас на назе пяць пальцаў...