Генрых Далідовіч - Свой дом

— Ці варта так перабольшваць, дзядзька Рыгор? — асцярожна запярэчыў Васілевіч.— У кожным народзе ёсць розны люд...

— Хе-хе! — хмыкнуў, паматляў галавою Скураны.— Ці вы шмат чаго яшчэ не ведаеце, ці прыкідваецеся, што прасцячкі! У кожным народзе ёсць розны люд, але не ў кожнага народа ёсць такая тысячагадовая спайка, узаемапомач i такое служэнне сваім, дзеля сваёй ідэі! Не ўсе маюць такі спрыт прыкідвацца беднымі, прыгнечанымі, красамоўнічаць пра ўсеагульную любоў, але прыладкавацца i ўчэпіста даіць чужую дзяржаву, чужы люд найперш дзеля сябе... А мы... A! Hi спайкі, ні хітрасці, ні... Працавітасць ды ўгодлівасць — вось наш партрэт! А вы...

— Мы ж i прыйшлі да вас, старэйшага, каб параіцца, што рабіць цяпер...— прыкінуўся авечачкаю Васілевіч.

— Я магу з вамі таварышкаваць толькі тады, калі вы цалкам парвіцё з узурпатарамі i дэспатамі! — рэзка, але ўжо i прымірэнча сказаў гаспадар.— А заадно i з нашымі выскачкамі...

— Кажу ж, дзядзька Рыгор, мы не хочам ісці з бальшавікамі, пакідаць край на глум i чужую волю...— прамовіў Васілевіч.

— Да слова, во пра гэты адыход,— ужо з ахвотаю падхапіў Васілевічаву думку, засмакаваў Скураны.— Вось i тут іхняя сутнасць, мараль не на словах, а на справе. Уладу-то яны выхапілі ад усіх, але вось утрымаць яе цяжка. То не ведаюць, што i як рабіць далей, грызуцца між сабою альбо прыкідваюцца, што не ладзяць, то не дае разгарнуцца апазіцыя. Дык яны, каб не пацярпець фіяска, пайшлі на хітры i каварны ход: пускаюць на Маскву i Петраград немцаў. Ідзіце, таварышы ворагі, хапайце-глытайце расійскую зямлю!

Скураны крыва ўсміхнуўся, трыумфаваў: чуеце, каму вы, паршыўцы, служыце?!

— Калі немец рушыць, пачне захопліваць расійскія вёскі i гарады, набліжацца да сталіц, то бальшавіцкія сябры i непрыяцелі, усе расійцы схамянуцца i затрывожацца. Бальшавікі ж, як адчуваю, паддадуць страху, падагрэюць патрыятычныя пачуцці, якія яшчэ нядаўна ўшчэнт разбуралі, i заклічуць усю Расію ўзяць у рукі вінтоўкі i даць немцам адпор. Такім чынам, узначаліўшы патрыятычны парыў, яны не толькі адцягнуць ад сябе небяспечную ўвагу, але i ўмацуюцца...

— Неверагодна! — загаварыў Нямкевіч.

— Уся гісторыя, міл-чалавек, з неверагоднасцей! — пахітаў галавою Скураны.— Думаю, i гэтая сусветная вайна i як вынік яе гэтыя рэвалюцыі — таксама ўсё загадкавае, але не зусім выпадковае. Усё прадуманае, падстроенае, каб уцягнуць народы ў бойню, змучыць, накіраваць гнеў на свае ўрады, зрынуць ix i даць руль тым, каму трэба... Тут, у Расіі, удалося ажыццявіць задуманае, цяпер на чарзе — Германія, Аўстра-Венгрыя, Асманская імперыя... Удасца, як яны кажуць, зрабіць сусветную рэвалюцыю — удасца i асядлаць свет. Адпаведна, цяпер адны бальшавікі за тое, каб эксперыментаваць сваё на Расіі, будаваць свой сацыялізм у адной ёй, другія — толькі за ўсезямны пераварот...

Пасля зноў падняўся, захадзіў па пакоі.

— Але я вельмі не веру, што ўдасца так лёгка агламэздаць увесь свет, як агламэздалі Расію. Бо не ўсюды такія даверлівыя, як нашы людзі,— сказаў.— Але ладна, чорт з імі! Сыходзяць адгэтуль — ну i дзякуй богу! А вось калі сюды прыйдуць немцы, то мы павінны сустрэць ix як самых дарагіх гасцей...

— Няпрошаны госць — не дужа жаданы госць,— прамовіў Васілевіч.

— Як сказаць! — Які ўжо раз абарваў яго Скураны.— Калі хтосьці ставіць на ix стаўку, дык, скажыце, чаму не зрабіць тое ж i нам?

— Дык вы...

— Я не вярбую вас,— перапыніў, памякчэў гаснадар.— Па-першае, не змушаю думаць так, як думаюць іншыя, па-другое, хто я вам?

Але пазней, калі ўсё ж вытрымаў панскі этыкет, папаіў гарбатаю i развітваўся, шматзначна ўсміхнуўся:

— Паразважце добра, паразважце як след... Не прымуць вашы сябры — прыходзьце, пагаворым, параімся, як жыць далей...

— Сапраўды, злы наш пан,— прамовіў Нямкевіч, калі яны апынуліся на сцюжным дварэ.

— Люта ненавідзіць бальшавікоў i яўрэяў,— сказаў Васілевіч.— З-за таго, што рэквізавалі яго палац, карціны i бібліятэку.

— Затое, бач, аж трымціць, каб захаўрусаваць з немцамі.

— Спадзяецца, што праз ix верне сваё багацце і, можа, падыме свае акдыі,— патлумачыў Васілевіч, а пасля нечакана тыцнуў локцем яму ў жывот i паказаў вачыма на ўжо блізкі сквер каля Саборнай плошчы.

Там, наставіўшы каўнер паношанага паліто, патупваў то на адной, то на другой назе па-ранейшаму таўсматы Муха. Ясна, што некага чакаў. Можа, i ix, калі сувязны. Няўжо ён — той, пра каго так добра гаварыў чалавек з аддзела барацьбы з сабатажам i контррэвалюцыяй, хто будзе кіраваць імі, калі сюды прыйдуць немцы? Якраз тут жа, у скверы, павінна ўжо сёння адбыцца іхняя першая сустрэча з сувязным.