Міхась Лынькоў - Над Бугам - выбранае

- Купі, Васька, залаты браслет, буду век любіць, маё золатца... А не купіш браслет... купі семечак.

І біў Васька кулаком па няцвёрдых ужо Манькіных грудзях, біў і прыгаварваў:

- Ты цяпер пра каханне мне кажы і не кідай на сэрца гнілых семечак... гнілых семечак ды браслетаў тваіх непатрэбных...

Але што Манька? Хіба ёй зразумець душу Васькіну, хіба з ёй гаварыць пра сэрца, у якім палаюць часам нязведаныя агні, непазнаны сум аб чымсьці дарагім у жыцці, дарагім і страчаным, якое не вернеш ніколі. І што яно - гэтае самае непазнанае, - не ведае і Васька сам. Вось устае нешта перад вачамі, дарагое, дзіўнае, сатканае з тваіх жаданняў, са светлых надзей, апавітых нібы сонцам ружовым, а што - не разбярэш добра.

Але добра ведае Васька, што за гэтым самым непазнаным і нязведаным пайшоў ён у Чырвоную Армію. А мо прыйдзе шчасце, звычайнае шчасце людское, якога не бачыў Васька ніколі.

У прысаку трашчыць шкарлупа.

- Эх, елкі зялёныя, яечкі чуць не спаліў. Гэй, ты, цяцера разанская, хадзі на яешню!

- Еш сабе сам на здароўе, - бурчыць з-пад арбы Іван.

- Хадзі, хадзі, пяхцер, чаго дуешся...

Іван думае з хвіліну - ці ісці, ці не ісці, але, пацягнуўшы носам прыемны пах ад цяпла, нерашуча падымаецца, апіраецца на локаць і глядзіць на Ваську, які падкідвае яйка ў руках, каб астыла. Ну, дзе тут сцерпіш, і Іван рашуча падымаецца, укладвае наперад свой мяшок на арбу, акуратна пакрывае яго шынялём і ідзе ўразвалку да цяпла, да Ваські.

- Бяры вунь тое, павінна гатовым быць.

Між Іванам і Васькам цячэ мірная бяседа. Васька расказвае, як удалося яму ў вёсцы з яйкамі, як падміргнуў ён маладой дзяўчыне і як яна праз акно паслала пацалунак яму.

- Мо дулю? - сумняваецца Іван.

- Ну... выдумаў, табе толькі дулі і сняцца...

Хутка Іван расказвае, як качаў ён калісьці ў вёсцы яйкі і выйграваў заўсёды:

- Бачыш, трэба сакрэт такі невялічкі ведаць. Не кладзі яйцо проста, а трошкі бачком, бачком. Яно як пакоціцца - коціцца, коціцца дый як чукнецца ў самы гэты, значыцца, акурат...

- Т-а-а-к... - адказвае Васька. Але ён не думае ўжо пра яйкі. Васька глядзіць на сонца, якое знізілася над далёкаю вёскай, ушчэрбілася ветраком, спускаецца ўсё ніжэй і ніжэй. Хутка ноч, а ноччу, чуў Васька, наступленне, пераход за Буг. І раптам, нібы падштурхнуты кім, ён гаворыць вясёла:

- Жы-ы-вём, Ванька!

- Чаго?

- Нічога...

Булькае вада пад навісшымі лазнякамі.

Булькае чорнымі пузырамі, бо як сажа - цёмная ноч. Ля поўначы блізка. Над Бугам мёртвая цішыня, толькі там, пад лазнякамі, чуюцца прыдушаныя ўсплёскі вады. Не разбярэш адразу, ці то хвалі на хвалі сярдуюць і, злосныя, б'юцца адна аб другую, наганяюць адна адну і ў бяссіллі сваёй барацьбы ліжуць пясок прыбярэжны языком вадзяным, халодным... А мо насцілаюць сапёры масты - надуўныя пантоны.

Так, насцілаюць.

Мы ляжым у лазняках і чакаем з хвіліны на хвіліну, калі скажуць нам:

- Па два ў рад, на пантоны!

З-за Буга глядзяць у цёмнай слепені тысячы вачэй смерці, глядзяць таемныя, невядомыя, як дно Буга начнога. Мы павінны ўзяць той бераг, адагнаць вочы смерці далей, каб на тым беразе сустрэць сонца, а з ім разам залатую радасць жыцця і поспех наступлення.

Поплеч Ванька ляжыць. Ванька разанскі. Перад выступленнем ён выняў з мяшка салдацкага свае запаветныя штаны з прышытым гузікам новым, паглядзеў неяк дзіўна і, прыбраўшыся ў іх, сказаў ціха і глуха:

- Яно, браткі, усяк бывае... На тое ж ён Буг, бачыў днём, як круцяць віры на ім, аж жоўтая пена з пузырамі скача...

І мы зразумелі Івана, хоць ён і не гаварыў пра варожыя акопы на тым беразе, памянуў толькі пра пену.

І цяпер Іван нецярпліва шэпча:

- Ах, хоць бы хутчэй, хоць бы хутчэй...

А поплеч Васька Шкетаў, захліпаючыся, сыпле незразумелыя словы:

- Ноч ты мая, ночанька, ночанька блакітная...

- Што ты вярзеш немаведама што, якая табе блакітная?

- Каму што, а мне блакітная. Каму цемень, а мне - жысць ты мая, жысць ты мая размалінавая!

І, нахіліўшыся да мяне на вуха, Васька шэпча з запалам:

- Братка ты мой, братка родненькі. Жыву ж я цяпер, жыву, чалавек я цяпер, не абы-хто...

- Што з табой?

- Ах, хіба табе зразумець мяне... Брат ты мой даражэнькі, кім я быў да гэтага часу, а цяпер хто я? Хто я цяпер? Ты кажаш цёмная ноч, а мне яна сонца святлей, бо вочы мае адкрыты, вочы бачаць жыццё... Не тое... не старыя дні... Эх, елкі зялёныя, няхай бы дні тыя захлынуліся ў гэтай начы... Жыць я пачаў цяпер, жыць чалавечым жыццём, вось у чым справа... Чарвяк я быў, і нікчэмны чарвяк, а цяпер, цяпер...