Вінцэсь Мудроў: Ператвораныя ў попел

Тут бы і спыніцца, паставіць тлустую кропку, але ўсьведамляючы, што па той бок Атлянтыкі вось ужо чвэрць стагодзьдзя сядзіць у вязьніцы апошні “герой” колішніх ідэалягічных баталіяў, папоўнім нашыя нататкі яшчэ адным прозьвішчам.

У пляне палітычнай раскруткі Леанарду Пэлт'еру не пашанцавала: ён патрапіў у “цень” Луіса Карвалана. Дый ідэалягічны “мотарэсурс” і энтузіязм народных мас былі на той час амаль вычарпаныя. Вядома ж, імя актывіста Амэрыканскага Індзейскага Руху (АІР) безьліч разоў прагучала па радыё і тэлебачаньні, палітаглядальнікі, кшталту прафэсара Зорына, зьбілі языкі, апавядаючы пра гаротны лёс амэрыканскіх індзейцаў, былі выдадзеныя каляровыя плякаты з партрэтам Пэлт'ера, камітэты камсамолу зьбіралі подпісы за яго вызваленьне, але гэтая кампанія па сваёй гучнасьці значна саступала ўсім папярэднім.

26 ліпеня 1975 г. у індзейскай рэзэрвацыі Пайн Рыдж разьвіталіся з жыцьцём два агенты ФБР. Абодва яны былі цяжка параненыя ў перастрэлцы, а потым дабітыя кантрольнымі стрэламі ва ўпор. Адказнасьць за забойства ўсклалі на актывістаў Амэрыканскага Індзейскага Руху Боба Рабіда, Дына Батлера й Леанарда Пэлт'ера. Праз пэўны час Боба і Дына арыштавалі, судзілі і апраўдалі. А вось іхны сябрук Леанард зьбег у Канаду і праз пару месяцаў быў выдадзены ўладам Злучаных Штатаў.

Суд ня меў яскравых доказаў таго, што эфбээраўцаў забіваў Пэлт'ер, апроч таго, пад час судовага працэсу, выявіліся факты незаконных дзеяньняў з боку ФБР і парушэньняў правоў індзейцаў. Аднак журы прысяжных прызнала Пэлт'ера вінаватым і ён атрымаў два пажыцьцёвыя тэрміны зьняволеньня.

Адразу ж па абвяшчэньні прысуду ў рэзэрвацыях пачаліся хваляваньні, ля Белага дому зьявіліся людзі з партрэтамі засуджанага, Аmnesty International прызнаў актывіста АІРу палітычным вязьнем, а савецкая прапаганда, у сваю чаргу, назвала Пэлт'ера палымяным барацьбітом за правы амэрыканскіх індзейцаў.

Мінула колькі год, прозьвішча барацьбіта выпетрылася з людзкой памяці, і я асабіста згадаў яго выпадкова, калі ехаў цягніком па бязьмежных прасторах Цюменскай Поўначы. І ня толькі згадаў, але і ўявіў сябе тым самым Пэлт'ерам.

У лютым 85-га мы з паэтам Алехнам Мінкіным убіліся ў “бічавоз” Сургут — Наябрск, на адным з прыпынкаў выйшлі ў тамбур і там убачылі тубыльца тутэйшых мясьцін. Апрануты ў ліхенькую маліцу, хант ехаў з хлопчыкам і, як мы зразумелі, пабойваўся заходзіць у вагоннае нутро.

— Мы іх сюды не пускаем — сьмярдзяць”, — п’янавата патлумачыў праваднік, запраўляючы вугалем і без таго гарачую печку.

Вось тады я і ўявіў сябе Леанардам Пэлт'ерам. Мне захацелася выкінуць зь цягніка і гэтага падпітага правадніка, і нашых суседзяў па купэ, што пілі гарэлку ад самага Сургуту, і ўсіх гэтых “пакарыцеляў Поўначы”, якія спляжылі тайгу, атруцілі рэкі і амаль што зьвялі са сьвету тутэйшы люд.

Напачатку сёлетняга году — пасьля таго, як Пэлт'ер падаў на імя прэзыдэнта ЗША пэтыцыю аб памілаваньні — пра яго ізноў загаварылі, а ў амэрыканскіх гарадах прайшло некалькі дэманстрацыяў. Аднак гэтым разам на вуліцы выйшлі ня толькі Пэлт'еравы прыхільнікі, але й супрацоўнікі ФБР, якія пратэставалі супраць магчымага памілаваньня. Што ж... tempora mutantur. Часіны мяняюцца — і мы мяняемся разам зь імі, і — рана ці позна — нешта мусіць зьмяніцца і ў жыцьці 56-гадовага Леанарда Пэлт'ера.

2001 г.

Пабачыўшы спалучэньне словаў “напалеонаўскі скарб”, усялякі прыстойны абываталь гіранічна пасьміхаецца і дакорліва трасе галавой. “Пішуць розную лухту”, — мармыча абываталь, адарваўшы вочы ад газэты, але нататку пра пошукі скарбу абавязкова дачытвае да канца.

185 гадоў мінула ад часу напалеонаўскай кампаніі, а нашаму брату-журналісту й дагэтуль не даюць спакою прыхаваныя куфры з чырвонцамі, і на газэтных палосах раз-пораз зьяўляюцца скарбашукальніцкія матэрыялы. Памятаю, недзе пры канцы сямідзясятых асьвятляць гэтую няўдзячную тэму ўзяўся адзін надзвычай папулярны футбольны аглядальнік. У адной з сталічных газэт ён зьмясьціў сэрыю рэпартажаў пра пошукі напалеонаўскага скарбу на дне нейкага возера. І хаця вадалазы, што чабохталіся на дне, залатую карэту на бераг ня выкацілі, рэпартажы тыя нарабілі шмат шуму, і цяпер іх аўтар Павал Якубовіч ачольвае “Советскую Белоруссию».

Я прапаную свой аповед, запісаны са словаў Міхайла Васілевіча Коваля, украінца па нацыянальнасьці, вэтэрана вайны, які цяпер жыве ў Наваполацку.