Вінцэсь Мудроў: Ператвораныя ў попел

Потым была партызаншчына, і ваяваць давялося якраз у Дрысенскім краі, у складзе 1-й Дрысенскай партызанскай брыгады. Пасьля вайны на радзіму не паехаў – вырашыў асесьці “бліжэй да скарбу”, у вёсцы Дзёрнавічы навачаснага Верхнядзьвінскага раёну. Распытваў старых дзядоў – ці чуў хто зь іх пра напалеонаўскія скарбы – і адначасна вывучаў гісторыю вайны 1812 году. Прачытаўшы ўсё, што мог знайсьці, пабудаваў уласную вэрсію “блуканьня” абозу з грашыма імпэрскай казны. Везьлі французы, відавочна, жолд – жалаваньне наймітам. Дапаўзьлі да якіх Чашнікаў, дачуліся, што справы ў Банапарта дрэнь і атрымалі загад: рухацца пятамі назад у кірунку Кёнігсбэргу. Балазе, дарога была адкрытая: у Полацку, Друі і Дынабургу стаялі французы. На дварэ быў кастрычнік – пачатак лістападу, дарогі разьвезла, і пакуль ішлі да Полацку, Удыно з Сэн-Сірам былі выбітыя зь места, корпус Штэйнгеля заняў пераправы празь Дзьвіну – ад Полацку да Дынабургу, і абозьнікам нічога не заставалася, як прыхаваць каштоўны груз на беразе Дрысы. Тут можа ўзьнікнуць пытаньне: як мог той жа Ўдыно кінуць на волю лёсу такі каштоўны груз? На гэта ёсьць лягічны адказ: груз быў сакрэтны і, магчыма, нават тыя, хто яго суправаджаў, наўрад ці ведалі, чым наладаваныя калёсы.

Асабіста ў мяне няма сумневу, што мапа, пра якую гаворка, аўтэнтычная і не зьяўляецца гістарычнай фальсыфікацыяй. Маючы яе на руках, можна б было распачаць пошукі скарбу. Яе ўладальнік, Аўгуст Грунэвальд, даўно памёр, але, відавочна, засталіся ягоныя сыны ды ўнукі. За добрыя грошы яны б маглі разьвітацца з радзіннай рэліквіяй.

У чытачоў можа ўзьнікнуць яшчэ адно пытаньне: ці магу я, згадаўшы мапу, хаця б прыкладна акрэсьліць межы магчымых пошукаў? Заўважу, што ў 42-м годзе я і ўяўленьня ня меў, дзе знаходзіцца рэчка Дрыса і куды яна цячэ. І ўсё ж магу сказаць дакладна: шукаць трэба на абсягу ад Дзёрнавічаў да Валынцаў. Колькі гадоў таму, калі мне на вочы патрапіла больш-менш дакладная мапа, я доўга глядзеў на сінюю палоску, і ў адным месцы выгін ракі Дрысы падаўся мне рыхтык такім, як на старой францускай мапе. Рука міжволі намалявала крыжыкі, і я таго ж дня напісаў ліста нашаму знакамітаму археолягу Георгію Штыхаву. Паведаміў пра верагоднае месца схову, але спадара Штыхава маё паведамленьне не зацікавіла. Дый ня дзіва. Тут і завалодаўшы мапай “з крыжыкамі”, зморышся шукаць, бо мінула, лічы, два стагодзьдзі, і за гэты час нават рэчышча Дрысы зьмянілася. Не зьмяніліся толькі людзі. Яны па-ранейшаму шукаюць скарбы. І адзін з тых скарбаў – я ўпэўнены – ляжыць у беларускім суглінку на беразе віхлястай ракі і, як тая бомба зь вядомай быкаўскай аповесьці, чакае свайго часу”.

1997 г.

— У Кёнігсбэргу былі нядоўга. Праз пару тыдняў усьцягнулі на пляцформы гаўбіцы, атрымалі сухі паёк — і-і... — вэтэран махнуў рукой у бок разнасьцежанага акна, за якім ціўкалі вераб’і, — паехалі на ўсход, біць японца.

Пальцы вэтэрана, якія памяталі дым кёнігсбэрскіх пажарышчаў, цёплыя навобмацак 152-мілімэтровыя снарады й гарачыя гарматныя гільзы, і за пазногцямі якіх — мне так здалося — чарнела выпаленая пруская зямля, дробна заляпалі па абрусе, спарадзіўшы ў душы пачуцьцё раўнадушнай спагады.

— Пад Харбінам атрымаў кантузію, і мяне з войску камісавалі. Падаўся дахаты. Прыехаў, пахадзіў — адныя коміны тырчаць. Усё спалена, — вэтэран палашчыў ката, які круціўся ля ног, і кот, здаволена сцыкнуўшы ценькім, амаль ня бачным струмком, скочыў спачатку мне на калені, а потым на стол. — Уладкаваўся ў школу. Далі мне мне аж пяць прадметаў. Нават беларускую мову выкладаў, — вэтэран скінуў са стала кудлатага сцыкуна, а я, піхнуўшы ў кішэнь пінжака журналісцкі блякнот, нясьмела запытаўся: — Дык мо' па-беларуску напішам?

Былы выкладчык белмовы дакорліва, аднымі вуснамі пасьміхнуўся, а гузаваты нос ягоны зьлёгку пачырванеў.

— Э-э... таварыш журналіст... Колькі я з-за тае мовы наслухаўся розных кпінаў... — вэтэран уздыхнуў, правёў далонямі па сівых валасах, ціха дадаў: — Толькі гэта не для газэты.

Працяглую паўзу перарваў яшчэ адзін пакутлівы ўздых.

— Да вайны ведаеце як было: усе падручнікі беларускія. Вучыўся я добра; скончыў сямігодку, потым дзесяцігодку, і ў Ленінград падаўся — паступаць у ваенную вучэльню. І вось, сяджу на іспыце. Адказаў усё без запінкі, выкладчык ківае і задае дадатковае пытаньне. “А ну, — кажа, — какова мощность двигателя танка Т-35?”

“Мощность двигателя танка Т-35, — адказваю, — 280 конских сил”.