Вінцэсь Мудроў - Ператвораныя ў попел

У лісьце маёр Ганс Грунэвальд пісаў свайму брату Аўгусту пра тое, што кампанія на Ўсходзе наступнага году будзе завершаная, і была прыпіска: «Дарагі Аўгусьце, захавай мапу, якую я табе даў. Адразу ж па вайне паедзем у Беларусь і купім тую дзялянку зямлі…» Прачытаўшы ліста, я адразу зразумеў, што гаворка ідзе пра нейкі закапаны на тэрыторыі Беларусі скарб.

Прызнаюся: на хвіліну мяне апанаваў скарбашукальніцкі сьверб. Наўкол вайна, кроў, галадуха, а я адно і думаю – як патрапіць у Майнц і пабачыцца з Аўгустам. І, уявіце, мае мары неўзабаве спраўдзіліся.

У сакавіку 42-га прыйшлі да мяне мае знаёмцы і кажуць: «Фашысты набіраюць людзей на працу ў Нямеччыне, у Горлаўцы фармуецца эшалён. Партыя прыбывае ў Кёльн, туды трэба перадаць адну рэч». Праз тыдзень я ўжо ехаў у Нямеччыну.

Да Кёльну дабіраліся амаль месяц. На кёльнскай станцыі нас выгрузілі і завезьлі ў перасыльны лягер. Тут я і сустрэўся з патрэбным чалавекам. Перадаў яму «адну рэч» — сьпісаны дробным почыркам кавалак цыраты, і «брат» прамармытаў: «Будуць набіраць у Бад-Кройнцах, на хімічны завод, паспрабуй убіцца ў тую групу». І назваў армянскае прозьвішча – з армянінам я мусіў зьвязацца ў Бад-Кройнцаху.

Хімічны завод уяўляў сабой праўдзівае пекла. Праца была шкодная, немцы ставіліся да нас як да быдла. Цягаючы жалезны чоп з растопленай серай, я кляў свой лёс і тую хвілю, калі пагадзіўся ехаць у Нямеччыну. Калі ж даведаўся, што Майнц знаходзіцца непадалёку ад Бад-Кройнцаху, вырашыў паспытаць шчасьця і напісаць ліста Аўгусту.

Праз колькі часу мы зь ім сустрэліся. Аўгуст аказаўся нізенькім худабзеям, і ў яго, да таго ж, нэрвова тузалася галава. Я адразу выдаў: “Вам прывітаньне ад Ганса!” Немец зьніякавеў, пачаў бубнець па-нямецку, што ад брата чатыры месяца няма вестак, а я, фальшыва ўздыхнуўшы, патлумачыў: “Брат ваш у расейскім палоне, і ўратаваць яго можа толькі мапа, якую ён вам даў на захаваньне”. Пачуўшы пра мапу, Аўгуст адразу ж наструніўся. Я выцягнуў свае апошнія козыры: тры франтавыя фотаздымкі. “Ганс пры разьвітаньні прасіў перадаць”. Пабачыўшы фотаздымкі, немец шморгнуў носам, змахнуў сьлязіну і пайшоў у другі пакой шукаць мапу.

Мапа была надта старая, яшчэ напалеонаўскіх часінаў. На ёй была намаляваная віхлястая рачулка, нейкае паселішча, могілкі і два крыжыкі – на пэўнай адлегласьці адно ад другога. Ніжэй мапы было штосьці цьмяна напісана пяром па-француску. Сярод гэтай пісаніны я разабраў толькі лічбу “400” ды слова “імпэратарскі”. Разабраў і назву рэчкі: Дрыса. Заўважу, што Аўгуст пры разьвітаньні даў мне не арыгінал, а копію, выкананую на празрыстай паперы. Копія была дакладнай, адно ў тлумачальнай запісцы мелася некалькі пропускаў, бо ў арыгінале некаторыя словы сьцерліся.

На заводзе ў нас працаваў адзін француз, да яго я й зьвярнуўся. Напалеонаўскі зямеля доўга ўглядаўся ў тэкст, потым сваімі словамі растлумачыў, што тут апісваецца, як абоз з грашыма імпэрскай казны ішоў да Кёнігсбэргу і 22 лістапада 1812 году вайскоўцы, што суправаджалі абоз, мусілі яго часткова закапаць, а часткова затапіць у Дрысе. “Згадваюцца залатыя і срэбныя грошы, прычым срэбных было 400, а чаго – ня пішуць”. Француз стаў распытваць – адкуль я ўзяў паперу. “Ды так, — кажу, — перамаляваў з адной старой кніжкі”. А неўзабаве, падумаўшы, піхнуў паперу ў піўную бутэльку й закапаў у надзейным месцы: непадалёку ад гарадзкога стадыёну. Закапаў неглыбока, думаў, буду зьяжджаць дахаты – прыхаплю, але абставіны склаліся іначай. У ліпені 42-га выбраліся ўначы зь сябруком Іванам Самойленкам на чыгуначную станцыю – пашукаць якога едзіва, і былі затрыманыя патрулём. За такія прагулянкі можна было патрапіць у канцлягер, а то й атрымаць кулю. Кулю, дзякуй Богу, не атрымалі: адседзелі ноч у падвале, а раніцой былі кінутыя на разгрузку вагонаў. Увечары, хітаючыся ад стомы, вырашылі даць драла. Быў толькі адзін шанец уратавацца – убіцца ў цягнік, які ішоў на ўсход. І нам пашанцавала – на торах стаяў эшалён, вагоны якога ўпрыгожвалі шыльды з надпісам "Smolensk”. Залеглі мы з Іванам у кустох, а калі паравозьнікі далі гудок, Іван першым кінуўся да вагонаў. І ў той жа міг быў злапаны аховай. У мяне аж душа зайшлася – шкада было Йвана. Але сябрук мяне і ўратаваў. Павялі яго немцы ў вартоўню, а я тым часам сігануў у вагон, у якім нейкія драўляныя шчыты ляжалі. Тыдзень пакутваў безь пітва і ежы, ужо і трызьніць стаў з галадухі, і ачомаўся толькі тады, як пачуў расейскую мову. Глянуў праз шчыліну – станцыя Бігосава. Неўзававе і скочыў зь цягніку.