Вінцэсь Мудроў - Ператвораныя ў попел

І вось нагавіцы былі сшытыя і вынесеныя на продаж. Мясцовы люд з такога тавару шчыра пасьмяяўся, але адзін золатаздабывальнік набыў сабе “ветразёўцы” і зазнаў процьму кпінаў: “Гэй, Джоні, пастаў свае штаны да сьцяны і заходзь у салун!”. Праз колькі дзён Джоніны сябрукі ўбачылі, што “ветразёўцам” няма зносу і пачалі пытацца адно другога: дзе той хлопец, што гандлюе “жалезнымі” штанамі?

Неўзабаве Леві Штраўс адчыніў у Сан-Францыска кравецкую майстэрню, а сабраўшы ладна грошай, выправіўся ў Немеччыну, каб пабрацца шлюбам з каханай дзяўчынай. Аднак на радзіме яго чакала неспадзеўка: Генрыета паўстала перад Леві замужняй жанчынай, зь дзіцёнкам на руках. Як высьветлілася, маці Генрыеты перахоплівала ўсе лісты, якія юнак дасылаў сваёй каханай, і дзяўчына падумала, што хлопец на яе забыўся.

Леві Штраўс вярнуўся ў Штаты і кінуўся ў вір працы. Ад той пары ягоная фірма Levi Strauss & Company стала выпускаць нагавіцы блакітнага колеру. Ветразёвае палатно ішло з італьянскага порту Генуя, гэты порт і даў назву славутым джынсам — “Genes” у амерыканцаў загучала як “jeans”. У ХХ стагодзьдзі з-за дэмакратызацыі моды з адзеньня золаташукальнікаў і каўбоеў джынсы ператварыліся ў апратку мільёнаў і “захапілі” спачатку амэрыканскі кантынэнт, а потым і матухну-Эўропу.

Ну, а вынаходнік джынсаў так і застаўся кавалерам, і памёр на самым пачатку мінулага стагодзьдзя, у 73 гады. Спадкаемцы знайшлі ў ягоным стале пажоўклыя лісты, якія пісала яму Генрыета, ды ссохлую ружу, якую дзяўчына падаравала маладому Леві, калі той выпраўляўся ў Амэрыку.

Аповед стаўся б няпоўным, калі б мы не згадалі пра лёс джынсаў у “краіне разьвітога сацыялізму”. А лёс той быў незайздросны, бо камуністычныя ідэолягі бачылі ў іх праяву апалітычнасьці і нізкапаклонства перад Захадам. У тых жа савецкіх фільмах канца 60-х — пачатку 70-х гадоў усе мярзотнікі насілі джынсы; у нашым маладым Наваполацку ў джынсах нельга было хадзіць у школу і нават на скокі: ля ўваходу на танцпляцоўку “джынсавікоў” хапала міліцыя. Сёньня таму цяжка даць веры, але гэта было, і гэтага ня выкінуць з гісторыі.

Джынсы за брэжнеўскім часам былі ня проста моднай апранахай, але пэўным знакам, сьведчаньнем прыналежнасьці іхных “носьбітаў” да адметнай касты. Каштавалі яны вялікіх грошай, ды і набыць іх, нават пры наяўнасьці патрэбнай сумы, было няпроста. Праўда, калі на пачатку сямідзясятых за “Левісамі” езьдзілі ў Вільню (каштавалі яны там 80 — 90 рублёў), дык у сярэдзіне дзесяцігодзьдзя ўжо наш горад стаўся “пастачальнікам” фірмовага тавару. У Наваполацку на той час атабарыліся будаўнікі польскай фірмы “Энэргаполь”: палякі будавалі нафтаправод Полацак — Мажэйкяй і ўадначас рабілі бізнэс на продажы джынсаў, дзеручы з пакупнікоў па 200 — 220 рублёў за штуку.

Ну і, зразумела, ніхто тады не насьмельваўся вывешваць джынсы на прасушку ў двары ці ў якім іншым людным месцы. Калі б такое надарылася, іх бы абавязкова скралі. І тут самы раз згадаць выпадак, пра які мне распавёў кіраўнік наваполацкай адраджэнскай суполкі “Ўсяслаў Чарадзей” Васіль Храмцоў і які ўяўляецца яскравым фрагмэнтам “джынсавай эпапэі”.

Аднойчы, за часоў бурнай маладосьці, Васіль вяртаўся дахаты а пятай гадзіне раніцы і нечакана ўгледзеў на даху аднаго з дамоў свайго сябра, які трымаў у руцэ сьпінінг. Рыбалка на даху — гэта ўражвала. Васіль, схаваўшыся за дрэвам, стаў цікаваць — якую рыбу будзе лавіць сябрук. “Рыбак” між тым зірнуў долу, стаў накручваць сьпінінг і неўзабаве падчапіў на гачак джынсы, што сохлі на гаўбцы верхняга паверха.

“Рыбалка” такая падпадала пад артыкул Крымінальнага Кодэксу, і ўсё ж такі гэта быў не банальны крадзеж, а нешта іншае. Бо калі б на гаўбцы вісела норкавае футра, ці нават царскія шаты, сябрук на іх наўрад ці паквапіўся б. “Рыбацкае шчасьце” ён зьведваў толькі тады, калі на гачак патраплялі зацяганыя і падзертыя джынсы — сымбаль далёкіх і незабыўных сямідзясятых.

“Першы мой сон у полацкім гатэлі стрывожыў ціхі стук у акно. Я ўскочыў з ложка і, падышоўшы, пабачыў у акне вусатае аблічча “Падземнага Чалавека”.

Так пачынаюцца “Лябірынты” – самая містычная і самая патаёмная аповесьць беларускай літаратуры.

Тым пахмурным кастрычніцкім ранкам полацкі гатэль, дакладней, двухпавярховы гэбрайскі гатэлік асавела глядзеў фіялетавымі вокнамі на мокрую, пазначаную лапікамі першага сьнегу, вуліцу. На цёмным калідоры рыпелі масьніцы, суха трашчала лучына – стары прыдзьвернік распальваў трохвядровы самавар, шторазу выціраючы далоні аб пацёхканую камізэльку, і ў паветры прыемна пахла гарачымі абаранкамі ды халамі, якія гадзіну таму прынесьлі зь пякарні. Такім вось пахмурным ранкам аднаму з пастаяльцаў прысьніўся дзіўны сон пра таямнічыя лёхі, і ён, падышоўшы да акна, спрабаваў угледзець у згалелай маладой таполі, што расла на другім баку вуліцы, відарыс Падземнага Чалавека.