Вінцэсь Мудроў - Ператвораныя ў попел

— Аднак – ня Нарач, — буркнуў я, шпурнуўшы каменьчык у той бок, дзе беглі па вадзе вужачыныя цені трысьнёгу.

— Зарасло... пасьля 27-га году, — азваўся Пятро. – У 27-м годзе бальшавікі канал пракапалі, хацелі ваду з возера спусьціць. Дно тут сапрапэлістае, дык яны зьбіраліся на асушаным прасторы плянтацыю кок-сагызу пасадзіць. Канал пракапалі, ды вада ўся не сышла, адно ўзровень панізіўся.

— Ну, а дзе тут выспа? — задаў я пытаньне, якое даўно не давала спакою.

— Ды вунь яна, перад табою.

Узгорыстая, парослая кустамі выспа займала добрую палову возера.

— Дык зусім блізка. Колькі будзе напрасткі?

— Больш як два кілямэтры. На лодцы цэлую гадзіну веславаць.

Пятро стаў апавядаць пра востраў, пра тое, што некалі там была вёска – з крамаю, клюбам, дызэльнай электрастанцыяй і школкаю, што там было процьма грыбоў і што цяпер там ніхто не жыве – адно пасьвяцца калгасныя коні.

— А ці ведаеш каго з карэнных астраўлянаў? — перабіў я суразмоўніка.

— А во... Дзіна Сымонаўна. У школе-інтэрнаце працуе. Зараз цябе пазнаёмлю.

Я рушыў сьледам за Пятром і кожны крок мой абцяжарвала назолае пытаньне: «Няўжо тая самая Дзіна?»

— Ну што вам сказаць пра востраў, — з заклапочанасьцю ў голасе прамовіла жанчына. – Да вайны ў нас была вялікая вёска. Двароў, можа, семдзясят. Быў свой калгас, дакладней, калгасная брыгада, якая лавіла рыбу. Мой дзед, Паладзій Мікалаевіч, быў за брыгадзіра. У 38-м годзе яго забралі. Зьвезьлі ў Полацак і, як мы потым даведаліся, расстралялі. Ну а ў вайну вёску спалілі. Было гэта ўзімку. Немцы прыехалі на лыжах, пахадзілі, пагергекалі і падпалілі стрэхі...

Я слухаў жанчыну і ў душы нараджалася дзіўнае адчуваньне. Я адчуў раптам, што мне стала моташна жыць. Моташна жыць у краіне, дзе здавён часу вынішчаюцца людзі, мова, прырода. Дзе бязьмежна пануе звыродны кадук – ці то ў абліччы энвавэдыста з наганам, ці то эсэсаўца са шмайсэрам. Каб пазбыцца непрыемных думак, я шчоўкнуў дыктафонам.

— А памятаеце, Дзіна Сымонаўна, я вам калісьці ліста напісаў? Пра востраў пытаўся.

Жанчына сумелася, апалым голасам прашаптала: — Памятаю.

— Трыццаць чатыры гады мінула, — паведаміў я зь невясёлай бадзёрасьцю.

Суразмоўніца мая хвіліну маўчала, а потым, панурыўшы вочы, запытала: — Чаму ж вы тады не прыехалі?

— Валера захварэў...

Я ўдыхнуў паветра, зьбіраючыся паведаміць, што Валера пазалетась памёр ад інфаркту, ды, адчуўшы непрыемны халадок у грудзіне, кашлянуў у далонь, падхапіўся на ногі і ўбачыў сябе як бы збоку, на адлегласьці: пасівелы, апанаваны штодзённай пякоткай і начным бяссоньнем чалавек выпаўзае з-пад крушні пражытых гадоў, азіраецца і з жахам разумее, што жыцьцё ідзе да скону.

— Прыяжджайце. Муж на востраў звозіць, — прамовіла на разьвітаньне Дзіна Сымонаўна і я, ні слова не сказаўшы, пацалаваў жанчыне руку.

Шарай гадзінай, з пляшкай гарэлкі ў поліэтыленавай торбе, мы ішлі зь Пятром да ягонай хаты і нечакана нас аклікнулі:

— Ну... куды бяжым?

Тры падпітыя хлопцы стаялі пасярод закіданага трэскамі двара і палілі цыгарэты.

Мы падышлі, парукаліся.

— Чуў, Пятро, што дзеецца? — прамовіў адзін з хлопцаў. – На востраве дванаццаць адсечаных лебядзіных галоў знайшлі. Бамжы, відаць, адсеклі.

Хлопец з абурэньнем сплюнуў тытунёвыя крыхоткі, а кадук у маім уяўленьні набыў новае аблічча – залётнага бамжа з секачом у руках.

Насоўваўся прыцемак. Неба было колеру сыроваткі і ў нябесным прыціне круглявай аблачынкай плыла поўня. Дзесьці стомлена ўздыхала карова, ля Пятруковай хаты бразгалі поўныя вёдры, камар зьвінеў за вухам, а ў шэрай траве штосьці стоена шамацела і на сьцяжыну жывым клубком выкаціўся вожык. Ступіўшы на ганак хаты, я азірнуўся: скрозь стаўбуры старых таполяў, пазбыўшыся ўсіх сваіх фарбаў, сьвяцілася ў мораку пляскатае возера.

Гаспадар паслаў мне ў сьвятліцы і, перш чым заснуць, давялося прагледзець сьвежы нумар «Народнай Волі», які набыў ад ранку. Газэта паведамляла страшэнныя рэчы: да Зямлі, з хуткасьцю 15 кілямэтраў у сэкунду, ляціць астэроід і, ня выключана, праз 878 гадоў ён можа ляснуцца аб зямную паверхню.

Я доўга ляжаў, закінуўшы рукі за патыліцу, і з хваравітай зацятасьцю ўяўляў, як каменная камлыжына лясьнецца ў Ціхі акіян, гарачая пара захіне сонца і людзкая папуляцыя павымірае, як павыміралі 67 мільёнаў гадоў таму, у выніку падобнай катастрофы, дыназаўры. Вось тады і запануе на зямлі Валадарства Божае. Не адразу, праўда. Пару стагодзьдзяў прырода будзе загойваць нанесеныя людзьмі раны. На месцы пачварных мэгаполісаў зашумяць лясы, іржа зьесьць мэтал, трава раскрышыць бэтон, і той жа небарака-вожык больш не зазнае сьмерці пад абцасам чалавечага бота ці пад пратэктарамі аўтамабільнай шыны. Я паспрабаваў уявіць — як калючы праныра пабяжыць па рэштках каменных пліт, ды утаймаваў сваю фантазію: праз 878 гадоў ніякіх вожыкаў ня будзе. «Вымруць без глябальных катастроф», — са скрухай падумаў я і заплюшчыў вочы.